• Search for:
    12Apr, 2023
    MỐI LIÊN HỆ GIỮA GIẤC NGỦ VÀ SỨC KHOẺ TÂM THẦN

    Nhiều người trong chúng ta biết rằng chúng ta cảm thấy dễ chịu hơn sau “một đêm ngon giấc” và trở nên gắt gỏng hoặc uể oải hơn nếu thiếu ngủ. Và hiện nay có bằng chứng mạnh mẽ hỗ trợ tương tự rằng giấc ngủ rất quan trọng đối với không chỉ sức khỏe thể chất mà còn cả sức khỏe tinh thần của chúng ta. Chất lượng giấc ngủ kém hoặc không đủ giấc đã được chứng minh là làm tăng phản ứng cảm xúc tiêu cực đối với các tác nhân gây căng thẳng và làm giảm cảm xúc tích cực. Giấc ngủ rất quan trọng đối với một số chức năng của não và cơ thể tham gia xử lý các sự kiện hàng ngày cũng như điều chỉnh cảm xúc và hành vi. Giấc ngủ giúp duy trì các kỹ năng nhận thức, chẳng hạn như sự chú ý, học tập và trí nhớ, do đó, giấc ngủ kém có thể khiến chúng ta khó đối phó với các yếu tố gây căng thẳng tương đối nhỏ và thậm chí có thể ảnh hưởng đến khả năng nhận thức thế giới một cách chính xác. [12]

    Mất ngủ có thể là một triệu chứng của rối loạn tâm thần như lo lắng và trầm cảm, nhưng giờ đây, người ta đã nhận ra rằng các vấn đề về giấc ngủ cũng có thể góp phần khởi phát và làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe tâm thần khác nhau, bao gồm trầm cảm, lo lắng và thậm chí là ý định tự tử. [12]

    Mất ngủ có thể gây ra những thay đổi về sức khoẻ tâm thần

    Các vấn đề về giấc ngủ có thể dẫn đến những thay đổi về sức khỏe tâm thần, nhưng tình trạng sức khỏe tâm thần cũng có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề về giấc ngủ. Thiếu ngủ có thể kích hoạt sự khởi đầu của một số tình trạng tâm lý, mặc dù các nhà nghiên cứu không hoàn toàn chắc chắn về những lý do cơ bản của việc này. [14]

    • Vấn đề về trí nhớ: mất ngủ/ rối loạn giấc ngủ gây ảnh hưởng xấu đến trí nhớ ngắn hạn lẫn trí nhớ dài hạn vì não không có đủ thời gian để xử lý thông tin và ghi nhớ những thông tin mới – điều thường xảy ra trong khi chúng ta ngủ. 
    • Vấn đề liên quan suy nghĩ và tập trung: sự tập trung, sự sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng cảnh giác sẽ không đạt được kết quả tối ưu khi bạn thiếu ngủ hoặc có vấn đề liên quan giấc ngủ. Thiếu ngủ cũng khiến việc tiếp nhận thông tin trở nên khó khăn hơn. [17]
    • Giảm khả năng phán đoán và xử lý vấn đề: chúng ta mất khả năng đưa ra quyết định đúng đắn vì chúng ta không còn có thể đánh giá chính xác tình hình, lập kế hoạch phù hợp và chọn hành vi đúng đắn. Khả năng phán đoán và nhận thức của chúng ta về các sự kiện trở nên suy yếu. [17]
    • Chứng não sương mù (brain fog): tình trạng đầu óc không thể ghi nhớ, thiếu khả năng phân tích nhạy bén hoặc thiếu tập trung, nhầm lẫn, hay quên và tinh thần thiếu minh mẫn. Bạn có thể thấy khó nhớ lại một vài ký ức nhất định hoặc khó có thể tìm từ thích hợp cho những gì bạn muốn nói khi bạn không ngủ đủ giấc do bị rối loạn giấc ngủ bởi các nguyên nhân như chứng ngưng thở khi ngủ, mất ngủ/ khó ngủ hoặc chứng ngủ rũ. [3]
    • Thay đổi cảm xúc: thiếu ngủ có thể gây tăng thêm mức độ cáu gắt, tức giận và giận dữ. [18] Nghiên cứu chỉ ra rằng những người bị thiếu ngủ báo cáo họ bị tăng tâm trạng tiêu cực (tức giận, thất vọng, khó chịu, buồn bã) và giảm tâm trạng tích cực. Mất ngủ và rối loạn  xúc có mối liên hệ chặt chẽ với nhau – mất ngủ có thể ảnh hưởng đến tâm trạng của bạn và tâm trạng của bạn có thể ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng giấc ngủ của bạn.
    • Thay đổi hành vi: thiếu ngủ có thể gây giảm khả năng tương tác giao tiếp hiệu quả với người khác [18], tăng sự bốc đồng, hiếu động thái quá và bùng nổ cảm xúc. [23]
    • Căng thẳng tâm lý/ stress: khi chất lượng giấc ngủ của bạn kém thì có thể khiến bạn khó đối phó với những căng thẳng thường ngày dù là những căng thẳng tương đối nhỏ, bạn dễ cảm thấy mệt mỏi và thất vọng với những sự việc xảy ra thường ngày. Đôi khi mất ngủ cũng là nguyên nhân gây ra stress vì bạn sẽ có thể bị trằn trọc khó ngủ và lo lắng cho việc mình khó rơi vào giấc ngủ và thiếu ngủ.
    • Giảm ham muốn tình dục: giấc ngủ kém có thể dẫn đến các vấn đề về cảm xúc và mối quan hệ có thể cản trở sức khỏe tình dục. Ví dụ, thiếu ngủ có thể khiến xung đột với bạn tình dễ làm giảm sự thân mật và làm giảm đời sống tình dục thỏa mãn. [24] Thiếu ngủ có liên quan đến việc giảm ham muốn và hưng phấn tình dục ở nữ giới. Chứng mất ngủ, một trong những chứng rối loạn giấc ngủ phổ biến nhất, có thể là một yếu tố nguy cơ dẫn đến rối loạn chức năng tình dục. [5] Rối loạn chức năng tình dục ​​bao gồm mất hứng thú với tình dục, thiếu hưng phấn, không có khả năng trải nghiệm hưng phấn hoặc cực khoái và quan hệ tình dục đau đớn hoặc không thú vị.
    • Triệu chứng loạn thần: Thiếu ngủ nghiêm trọng có liên quan đến sự phát triển của các triệu chứng loạn thần tạm thời. Một nghiên cứu cho thấy một số người tham gia không ngủ trong 24 giờ đã trải qua ảo giác và những thay đổi nhận thức khác; những người khác trải qua 60 giờ không ngủ trải qua cả ảo giác và ảo tưởng. [23]

    Ảnh hưởng của việc mất ngủ đến tình trạng sức khoẻ tâm thần.

    Mất ngủ là một vấn đề phổ biến trên toàn thế giới. Theo ước tính, mất ngủ được cho là ảnh hưởng đến khoảng 33% dân số thế giới. [2] Giấc ngủ và sức khỏe tinh thần có mối liên hệ mật thiết với nhau. Thiếu ngủ ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý và sức khỏe tinh thần của bạn. Và những người có vấn đề về sức khỏe tâm thần có nhiều khả năng bị mất ngủ hoặc các rối loạn giấc ngủ khác. Các vấn đề về giấc ngủ đặc biệt phổ biến ở những bệnh nhân lo âu, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). [9]

    • Trầm cảm: Mất ngủ và các vấn đề về giấc ngủ khác có thể là một triệu chứng của trầm cảm, nhưng gần đây, nghiên cứu đã chỉ ra rằng thiếu ngủ thực sự gây ra trầm cảm. [14] Không ngủ đủ giấc và giấc ngủ rời rạc có thể làm trầm trọng thêm các tình trạng như trầm cảm và lo lắng. [8] Khoảng 3/4 bệnh nhân trầm cảm có các triệu chứng mất ngủ và chứng mất ngủ xuất hiện ở khoảng 40% người trẻ tuổi bị trầm cảm và 10% bệnh nhân lớn tuổi, với tỷ lệ nữ giới chiếm ưu thế. [7] Rối loạn giấc ngủ là một triệu chứng rất khó chịu, ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân trầm cảm. [13]
    • Lo âu: Những người phải vật lộn với các vấn đề về giấc ngủ có thể dễ mắc chứng lo âu hơn-các vấn đề về giấc ngủ dường như là một yếu tố nguy cơ phát triển chứng rối loạn lo âu, đặc biệt nếu các vấn đề về giấc ngủ của họ kéo dài và không được điều trị. Những người mắc chứng lo âu có xu hướng bị rối loạn giấc ngủ nhiều hơn, nhưng việc thiếu ngủ cũng có thể góp phần gây ra cảm giác lo lắng. Điều này có thể trở thành một chu kỳ kéo dài cả vấn đề về giấc ngủ và lo lắng. Một nghiên cứu cho thấy các vấn đề về giấc ngủ là yếu tố dự báo chứng rối loạn lo âu tổng quát ở trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 9 đến 16 tuổi [19]. Các cuộc điều tra dân số chỉ ra rằng tỷ lệ mắc chứng rối loạn lo âu là khoảng 24% đến 36% ở những đối tượng bị mất ngủ và khoảng 27% đến 42% đối với những người mắc chứng mất ngủ. [16]
    • Rối loạn hoảng sợ: Rối loạn giấc ngủ, chủ yếu là mất ngủ, rất phổ biến trong chứng rối loạn hoảng sợ. Bệnh nhân có rối loạn hoảng sợ thường phàn nàn về việc bị mất ngủ từ giữa đêm trở đi nhiều hơn là mất ngủ vào đầu giấc. Nhiều bệnh nhân mắc chứng rối loạn hoảng sợ thỉnh thoảng trải qua các cơn hoảng sợ khi ngủ làm họ bị thức giấc trong sợ hãi, nhưng chỉ khoảng 20% ​​đến 45% bệnh nhân mắc chứng rối loạn hoảng sợ lặp lại các cơn hoảng sợ về đêm. [16] Một trong những vấn đề giấc ngủ là chứng ngưng thở khi ngủ, những người mắc chứng ngưng thở khi ngủ thường sẽ có nguy cơ cao hơn về việc phát triển rối loạn hoảng sợ trong tương lai. [22]
    • Rối loạn căng thẳng sau sang chấn/ chấn thương  (PTSD): Thiếu ngủ không chỉ là một triệu chứng phổ biến của PTSD mà nó ảnh hưởng đến 80% đến 90% những người mắc PTSD và còn được cho là nguyên nhân làm phát triển và duy trì PTSD. Những người bị PTSD thường khó ngủ và dễ thức dậy, thường thức dậy nhiều lần trong đêm. Nhiều người bị PTSD cũng gặp ác mộng. Những vấn đề này dẫn đến giấc ngủ bị gián đoạn, giấc ngủ không sảng khoái. Có nghiên cứu chỉ ra rằng 9/10 người bị PTSD có chứng mất ngủ. [6]
    • Rối loạn lưỡng cực (RLLC): Rối loạn giấc ngủ có thể bao gồm: chứng mất ngủ, chu kỳ thức-ngủ không đều và ác mộng thường rất phổ biến ở những người mắc chứng RLLC. Mất ngủ cũng có thể gây ra các triệu chứng hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ. [15] Nếu bạn RLLC, hãy nhớ nói chuyện với bác sĩ về bất kỳ tình trạng khó ngủ nào mà bạn có thể gặp phải.
    • Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): rối loạn giấc ngủ có thể là yếu tố dự báo hoặc thậm chí là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của ADHD. ADHD là một tình trạng tâm thần phổ biến, ảnh hưởng đến 5,3% trẻ em trong độ tuổi từ 6 đến 17 tuổi. Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng từ 25% đến 55% trẻ em bị ADHD bị rối loạn giấc ngủ [11] với một số triệu chứng như là khó đi vào giấc ngủ, khó thức dậy, khó thở khi ngủ, thức giấc ban đêm và buồn ngủ ban ngày. [14]
    • Rối loạn ăn uống (Eating Disorders – ED): Hầu hết những người mắc chứng ED đều bị gián đoạn giấc ngủ; tuy nhiên, cần có thêm thông tin để hiểu mối quan hệ giữa ED và giấc ngủ. [4] Một nghiên cứu bởi Kelly C. Allison và cộng sự vào năm 2016 cho thấy rằng mặc dù mất ngủ có thể làm tăng nguy cơ phát triển ED, nhưng chứng ED cũng có thể khiến giấc ngủ bị gián đoạn. [1] Một nghiên cứu từ khoa Y học tâm thể thuộc bệnh viện Kohnodai vào năm 2015 cho thấy rằng những người tham gia thuộc loại ăn uống vô độ/ thanh lọc cơ thể (anorexia binge-eating/purging type) có chất lượng giấc ngủ kém hơn đáng kể so với những người tham gia thuộc loại chán ăn hạn chế (anorexia restricting type), gợi ý rằng việc điều trị chứng rối loạn ăn uống nên tập trung vào việc cải thiện giấc ngủ—đặc biệt là đối với những người thuộc nhóm thanh lọc cơ thể. [21]

    Một số cách để tạo thói quen ngủ lành mạnh và cải thiện giấc ngủ

    • Chỉ sử dụng giường ngủ để ngủ và quan hệ thể xác. Tránh đọc sách, xem tivi, nói chuyện qua điện thoại hay sử dụng thiết bị điện tử trong phòng ngủ. 
    • Cố gắng giữ một lịch trình ngủ nhất quán, mỗi ngày đi ngủ vào cùng một giờ nhất định và thức dậy đúng giờ ngay cả vào cuối tuần.
    • Đặt giờ đi ngủ đủ sớm để bạn có thể ngủ ít nhất 7 tiếng/ ngày (thường chúng ta cần ngủ khoảng 7 – 9 tiếng/ ngày). Tuy nhiên, đừng đi ngủ trừ khi bạn buồn ngủ.
    • Thiết lập một thói quen thường xuyên thư giãn trước khi đi ngủ (tập hít thở sâu 6-8 phút, nghe nhạc nhẹ, tập các bài thư giãn cơ bắp, đọc sách trong thinh lặng, tắm bằng nước ấm một tiếng trước khi đi ngủ, uống một ly sữa ấm).
    • Nếu bạn không thể ngủ sau khi nằm trên giường khoảng 15 đến 20 phút thì đừng nằm trên giường và nhìn đồng hồ vì nó không hề giúp ích gì. Nếu bạn không thể ngủ được, hãy ra khỏi giường, đi qua căn phòng khác và làm điều gì đó thư giãn cho đến khi bạn cảm thấy mệt và buồn ngủ ví dụ như: đọc sách khoảng 30 phút, viết nhật ký,… Tránh ngồi xem tivi để chờ ngủ trong tình huống này, và cũng đừng ngủ bù vào sáng ngày hôm sau.
    • Tạo một môi trường ngủ lành mạnh – tránh ánh sáng chói và âm thanh lớn, giữ cho phòng ở nhiệt độ mát mẻ dễ chịu (17 – 19 độ C) và cố gắng hạn chế các thiết bị điện tử trong phòng ngủ của bạn.
    • Tập thể dục thường xuyên mỗi ngày (khoảng 45 phút) và tốt nhất nên là vào buổi sáng (không tập thể dục trong vòng vài giờ trước khi đi ngủ).
    • Tránh cà phê và thuốc lá vào cuối ngày (sau 2 giờ chiều) và hạn chế đồ uống có cồn trước khi đi ngủ.
    • Tránh không mang các thiết bị điện tử vào phòng ngủ: điện thoại, ipad, tivi,…
    • Đeo nút bịt tai để tránh những tiếng ồn không thể kiểm soát được như là tiếng chó sủa, tiếng côn trùng, tiếng công trình, tiếng xe cộ đi lại,…
    • Tránh không ngủ trưa quá lâu hơn 30 phút hoặc tránh không ngủ trưa.
    • Đừng phớt lờ khi cơ thể bạn cảm thấy mệt mỏi, hãy đi ngủ khi cảm thấy mệt và buồn ngủ.
    • Hấp thụ đủ lượng ánh sáng mặt trời cần thiết vào mỗi buổi sáng.
    • Đừng để bụng đói trước khi đi ngủ và cũng nên tránh việc ăn một bữa ăn quá no vào một vài giờ trước khi đi ngủ.
    • Tránh uống nhiều nước sau bữa ăn tối để không phải thức dậy giữa đêm để đi vệ sinh.
    • Lên kế hoạch các việc phải làm mỗi ngày và làm những việc nặng nhọc, căng thẳng vào đầu ngày và giảm dần mức độ cho đến cuối ngày.

    Tổng hợp dịch và viết bài ThS. Trần Thị Uyên Phượng (phuong.tran@nucuoitraitim.com)

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn:

    1. Allison KC, Spaeth A, Hopkins CM. Sleep and eating disorders. Curr Psychiatry Rep. 2016;18(10):92. doi:10.1007/s11920-016-0728-8

    2. Bhaskar S, Hemavathy D, Prasad S. Prevalence of chronic insomnia in adult patients and its correlation with medical comorbidities. J Family Med Prim Care. 2016;5(4):780–784. doi:10.4103/2249-4863.201153

    3. Brunilda Nazario, MD, Reasons You May Have Brain Fog, https://www.webmd.com/brain/ss/slideshow-brain-fog

    4. Cooper AR, Loeb KL, McGlinchey EL. Sleep and eating disorders: current research and future directions. Current Opinion in Psychology. 2020;34:89-94. doi:10.1016/j.copsyc.2019.11.005

    5. Costa, R., Costa, D., & Pestana, J. (2017). Subjective sleep quality, unstimulated sexual arousal, and sexual frequency. Sleep Science, 10(4), 147–153.
    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29410746/

    6. Danielle Pacheco, PTSD and sleep, https://www.sleepfoundation.org/mental-health/ptsd-and-sleep

    7. David Nutt, Sleep disorders as core symptoms of depression, Dialogues Clin Neurosci. 2008 Sep; 10(3): 329–336. doi: 10.31887/DCNS.2008.10.3/dnutt

    8. Eric Suni, The Relationship Between Sex and Sleep, https://www.sleepfoundation.org/physical-health/sex-sleep#references-81219

    9. Harvard Health Publishing, Harvard Medical School, Sleep and Mental https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/sleep-and-mental-health

    10.  Howard E. LeWine, MD, Too little sleep, and too much, affect memory, https://www.health.harvard.edu/blog/little-sleep-much-affect-memory-201405027136

    11.  Hvolby A. Associations of sleep disturbance with ADHD: implications for treatment. Atten Defic Hyperact Disord. 2015;7(1):1–18. doi:10.1007/s12402-014-0151-0

    12.  How Sleep Deprivation Impacts Mental Health, https://www.columbiapsychiatry.org/news/how-sleep-deprivation-affects-your-mental-health#:~:text=While%20insomnia%20can%20be%20a,anxiety%2C%20and%20even%20suicidal%20ideation.

    13.  Katz DA., McHomey CA. The relationship between insomnia and health-related quality of life in patients with chronic illness. J Fam Pract. 2002;51:229–235. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11978233/

    14.  Kendra Cherry, Effects of lack of sleep on mental health, https://www.verywellmind.com/how-sleep-affects-mental-health-4783067

    15.  Lewis KS, Gordon-Smith K, Forty L, et al. Sleep loss as a trigger of mood episodes in bipolar disorder: individual differences based on diagnostic subtype and gender. Br J Psychiatry. 2017;211(3):169-174. doi:10.1192/bjp.bp.117.202259

    16.  Luc Staner, Sleep and anxiety disorders, Dialogues Clin Neurosci. 2003 Sep; 5(3): 249–258. doi: 10.31887/DCNS.2003.5.3/lstaner

    17.  Robert Stickgold, Sleep, Learning, and Memory, https://healthysleep.med.harvard.edu/healthy/matters/benefits-of-sleep/learning-memory

    18.  Saghir Z, Syeda JN, Muhammad AS, Balla Abdalla TH. The amygdala, sleep debt, sleep deprivation, and the emotion of anger: A possible connection?. Cureus. 2018;10(7):e2912. doi:10.7759/cureus.2912

    19.  Shanahan L, Copeland WE, Angold A, Bondy CL, Costello EJ. Sleep problems predict and are predicted by generalized anxiety/depression and oppositional defiant disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2014;53(5):550–558. doi:10.1016/j.jaac.2013.12.029

    20.  Sleep hygiene, https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/sleep-hygiene

    21.  Tanahashi T, Kawai K, Tatsushima K, et al. Purging behaviors relate to impaired subjective sleep quality in female patients with anorexia nervosa: a prospective observational study. BioPsychoSocial Med 2017;11:22. doi:10.1186/s13030-017-0107-7

    22.  Vincent Yi-Fong Su and Yung-Tai Chen, Sleep Apnea and Risk of Panic Disorder, Ann Fam Med. 2015 Jul; 13(4): 325–330. doi: 10.1370/afm.1815

    23.  Waters F, Chiu V, Atkinson A, Blom JD. Severe sleep deprivation causes hallucinations and a gradual progression toward psychosis with increasing time awake. Front Psychiatry. 2018;9:303. doi:10.3389/fpsyt.2018.00303

    24.  Wilson, S. J., Jaremka, L. M., Fagundes, C. P., Andridge, R., Peng, J., Malarkey, W. B., Habash, D., Belury, M. A., & Kiecolt-Glaser, J. K. (2017). Shortened sleep fuels inflammatory responses to marital conflict: Emotion regulation matters. Psychoneuroendocrinology, 79, 74–83.
    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28262602/

    23Aug, 2022
    KỸ NĂNG THÔNG BÁO TIN XẤU

    Việc thông báo chẩn đoán bệnh và cung cấp thông tin cho bệnh nhân là một trong những công việc của người thầy thuốc/ người chăm sóc và điều trị chính cho bệnh nhân dù ở bất cứ chuyên khoa nào. Trong đó, thông báo tin xấu là một trong những phần khó khăn và đem lại nhiều cảm xúc mạnh và cảm giác nặng nề về mặt tinh thần. Không phải người thầy thuốc/bác sĩ nào cũng được đào tạo qua cũng như được giám sát thực hành về kỹ năng này.

    Không có sự khéo léo nào có thể biến đổi việc thông báo tin xấu thành một việc nhẹ nhàng. Khi thông báo bệnh, người thầy thuốc không thể thay đổi những phản ứng thông thường thường gặp nơi bệnh nhân. Họ chỉ cố gắng làm thế nào để không gây thêm một chấn thương từ thông báo này (ví dụ không gây thêm rối loạn, sang chấn tâm lý, khủng hoảng tinh thần, nhưng tạo điều kiện thuận lợi để bệnh nhân hợp tác điều trị trong tương lai).

    Trong quá trình điều trị, người thầy thuốc cần lưu ý nhìn nhận quyền bệnh nhân được biết về bệnh tật và cách điều trị của mình là quan trọng. Bởi, bệnh nhân có quyền được biết về loại bệnh, tình trạng bệnh và được thảo luận về kế hoạch điều trị dành cho họ.

    1. Tin xấu là gì?

    Tin xấu là bất kỳ thông tin làm ảnh hưởng nghiêm trọng và bất lợi đến viễn cảnh của mỗi cá nhân về tương lai của họ. (Buckman, 1992)

    Thông báo tin xấu thường được áp dụng cho những tình huống sau (Bor và cộng sự, 1993):

    • Cảm giác không còn hy vọng như là một căn bệnh gây nguy hiểm đến tính mạng: ung thư, HIV,..
    • Một mối đe doạ đến tình trạng sức khoẻ thể chất và sức khoẻ tâm thần của một cá nhân, như là một tình trạng thoái hoá: bệnh mất trí nhớ Alzheimer, chứng mất trí.
    • Một nguy cơ có thể gây sụp đổ việc thiết lập một phong cách sống, như là khi bệnh nhân mắc một căn bệnh mạn tính: thoái hoá cột sống, rối loạn thần kinh chức năng, bị béo phì, bị tiểu đường,…
    • Chậm phát triển tâm thần ở trẻ em: hội chứng Downs, bại não,…
    • Một thông điệp cho thấy bệnh nhân chỉ có rất ít lựa chọn cho việc điều trị.
    • Bệnh bị tái phát hoặc bị di căn.
    • Việc điều trị bị thất bại và ảnh hưởng đến tiến trình điều trị.
    • Việc điều trị gây ra những tác dụng phụ không thể thay đổi được.
    • Những vấn đề liên quan đến chăm sóc giảm nhẹ và sự tỉnh lại.

    Tin xấu là bất cứ thông tin nào mà không được chào đón (Arber và Gallagher, 2003) và là một trải nghiệm không thoải mái cho cả người báo tin lẫn người nhận tin (Aitini và Aleotti, 2006)

    Thông báo tin xấu có thể là về việc bệnh trở nặng hoặc một khiếm khuyết, một thương tật xảy ra như là kết quả không thể tránh khỏi với phương pháp điều trị hiện tại, một tiên lượng xấu, một kết luận rằng không có phương pháp điều trị mà chỉ có thể duy trì, một mất mát (xảy thai, đoạn chi,…). Việc bác sĩ thông báo bệnh giống như đưa bệnh nhân đối diện với cái chết của bệnh nhân vậy, thật sự khó khăn để thông báo và khó khăn để đối diện/chấp nhận.

    Việc thông báo bệnh và cung cấp thông tin cho bệnh nhân nằm trong nghề nghiệp và khả năng của bác sĩ dù bác sĩ ở bất cứ chuyên khoa nào. Thường thì việc thông báo tin xấu là một phần khó khăn và nặng nề trong công việc của bác sĩ. Ví dụ khi bệnh nhân mong muốn được có câu trả lời cho các câu hỏi sau:

    • Có phải tôi bị Ung thư/ HIV không ạ?
    • Bệnh của tôi có thể chữa khỏi không?
    • Tôi còn sống được bao lâu?

    Thông báo tin xấu là một phần trong thực hành lâm sàng của thầy thuốc/ bác sĩ.

    Kỹ năng thông báo tin xấu có thể được dạy và có thể cải thiện theo thời gian.

    Thông báo một tin xấu là một thông tin sẽ biến đổi cơ bản cuộc sống của bệnh nhân vì tin xấu động chạm đến vấn đề cảm giác không thể bị tổn thương của bản thân.

    Thường thì bệnh nhân và thân nhân bệnh nhân đa số biết ơn về việc được thông báo tin xấu (xem mục 2.2).

    Thông báo tin xấu là một trong những yêu cầu liên quan đạo đức hành nghề, việc không thông báo không còn được xem xét trong y đức.

    Có một khoảng cách giữa những kỳ vọng của bệnh nhân và tình trạng thực tế về sức khoẻ của bệnh nhân, nhiệm vụ của thông báo tin xấu là đóng khoảng cách đó. Mức độ và số lượng thông tin tin xấu được truyền tải tuỳ thuộc vào khoảng cách giữa kỳ vọng của bệnh nhân và sự thật/tình trạng thực tế. Thông báo tin xấu đặt vấn đề đối diện với sự thật. Có những câu hỏi được đặt ra ở đây là: sẽ thông báo sự thật nào? cho ai? Có bắt buộc phải nói sự thật cho bệnh nhân không?

    2. Nên hay không nên thông báo tin xấu cho bệnh nhân?

    Khi bác sĩ thông báo tin xấu thì người nhận thông tin thường bị sốc và ngay lúc đó người đó không thể suy nghĩ hoặc hành động một cách đúng đắn nhất được nữa. Tình trạng này cũng xảy ra khi ta thông báo về cái chết của một người thân. Trước tiên người nhận được tin bị sốc, không thể chấp nhận sự thật, sau đó người đó bị sự trầm cảm xâm lấn và cuối cùng, từ từ người đó chấp nhận sự ra đi vĩnh viễn của người thân. Đó là những trạng thái tự nhiên, bình thường.

    Không có công thức cố định: Không có sự khéo léo nào có thể biến đổi việc thông báo tin dữ thành một việc mà sau khi thực hiện thì bệnh nhân có thể thấy nhẹ nhàng hơn ngay sau khi tiếp nhận.

    Điều quan trọng là không làm hại: Khi thông báo bệnh, bác sĩ không thể thay đổi những phản ứng thông thường, bác sĩ cố gắng làm thế nào để không gây thêm một chấn thương từ thông báo này (ví dụ không gây thêm rối loạn, nhưng tạo điều kiện thuận lợi để bệnh nhân hợp tác điều trị trong tương lai).

    Hầu hết các thầy thuốc bây giờ thông báo cho bệnh nhân ung thư về những chẩn đoán của họ. Ở một khía cạnh nào đó, khuynh hướng đưa đến việc tiết lộ thông tin về tình trạng bệnh là kết quả của sự nhận thức của công chúng về sự tiến triển của chẩn đoán và điều trị ung thư, đồng thời cũng là sự hợp tác nhiều hơn nữa giữa thầy thuốc và bệnh nhân nhằm giảm sự ngăn cách và sự sợ hãi của họ, động viên được năng lực và các kỹ năng tương tự của họ.

    Ở phương tây, phần lớn các bác sĩ thông báo chẩn đoán và người ta quan niệm tất cả mọi người có khả năng có quyền biết những thông tin y tế (trừ những người có biểu hiện bệnh lý sa sút trí tuệ hoặc thông tin không thể được bệnh nhân xử lý một cách phù hợp). Do vậy, thường bác sĩ thông báo cho chính bệnh nhân. Tuy nhiên, ở Việt Nam, bác sĩ thường thông báo cho người nhà của bệnh nhân biết. Việc nhìn nhận quyền bệnh nhân được biết về bệnh tật và cách điều trị của mình là điều quan trọng.

    2.1. Trường hợp không nên thông báo

    • Khi người nhà bệnh nhân yêu cầu giấu hoặc người nhà xin thêm thời gian để chuẩn bị tâm lý cho bệnh nhân.
    • Sợ bệnh nhân mất hy vọng.
    • Bệnh nhân sẽ đau khổ và chối bỏ bệnh tật, bỏ điều trị.
    • Bệnh nhân có nguy cơ cao bỏ kế hoạch điều trị hiện tại và tìm kiếm điều trị không chính thống.
    • Sợ bệnh nhân bị trầm cảm hoặc ảnh hưởng sức khoẻ tâm thần của bệnh nhân.
    • Sợ bệnh nhân mặc cảm, tự ti, tuyệt vọng và có những suy nghĩ tiêu cực ảnh hưởng tính mạng.
    • Khi bác sĩ cảm thấy khó nói và chưa sẵn sàng cũng như tình huống hiện chưa cấp thiết cần phải nói.

    2.2. Trường hợp nên thông báo

    • Giúp bệnh nhân sống tích cực, có ý nghĩa những ngày cuối đời. Gia tăng nội lực và chấp nhận/đối đầu thực tế.
    • Nhằm giúp bệnh nhân quyết định chọn lựa điều trị kịp thời và lựa chọn phương pháp điều trị theo nguyện vọng.
    • Giúp bệnh nhân có thời gian để hòa giải những bất đồng đang có với người thân, bạn bè,…
    • Giúp bệnh nhân hiểu tâm huyết và sự quan tâm của bác sĩ dành cho mình, giúp tăng thêm sự tin tưởng trong mối quan hệ điều trị và giúp cải thiện chất lượng mối quan hệ tốt bác sĩ – bệnh nhân.
    • Giúp bệnh nhân nâng cao chất lượng cuộc sống.
    • Giúp bệnh nhân hiểu tình trạng và thời gian còn lại của bản thân để lên kế hoạch hoàn thành ước nguyện cuộc sống trong thời gian còn lại.
    • Để bệnh nhân có thời gian để lên kế hoạch cho tang chế, cho tương lai bản thân người và gia đình người bệnh.

    3. Tác động của việc thông báo tin xấu đến bệnh nhân.

    Việc thông báo tin xấu một cách cẩn thận và đúng lúc hết sức quan trọng. Vì:

    • Bệnh nhân có thể bị tổn thương nếu việc thông báo tin xấu không được thực hiện tốt và không phù hợp với các giá trị văn hóa của người bệnh.
    • Khi vấn đề được thực hiện tốt, nó có thể củng cố mối quan hệ giữa bác sĩ và bệnh nhân.
    • Thông báo tin xấu giúp cho gia đình và bệnh nhân có kế hoạch để đón nhận thực tế và đau buồn.

    Ví dụ:

    • “Đừng nói cho tôi biết nếu nó là ung thư”: một vài bệnh nhân yêu cầu không nói với họ tin họ bị ung thư. Thầy thuốc nên hỏi bệnh nhân những gì mà tin xấu sẽ có ý nghĩa đối với họ, hoặc những gì họ sợ xảy ra nếu họ nhận được tin xấu. Khi bệnh nhân yêu cầu không đưa tin xấu, để giải thích hợp lý với họ về kết quả chẩn đoán thì rất quan trọng.
    • “Đừng nói với anh ấy, cô ấy đó là ung thư”: những thành viên trong gia đình có thể yêu cầu rằng không nên nói kết quả chẩn đoán ung thư cho bệnh nhân. Phải cảm ơn gia đình về sự quan tâm và đảm bảo rằng những câu hỏi của bệnh nhân sẽ được trả lời thành thật. Hãy giải thích hợp lý cho những hiểu biết của bệnh nhân về chẩn đoán và giúp gia đình tìm ra những giải pháp để cung cấp sự ủng hộ về mặt cảm xúc. Cần lưu tâm và xem xét sự quan tâm của gia đình về những gì có thể xảy ra nếu bệnh nhân biết.

    3.1. Phản ứng của bệnh nhân trước một thông báo tùy thuộc vào:

    • Nhân cách của người nhận thông tin và ai sẽ đảm nhận thông báo tin đó.
    • Chất lượng mối quan hệ bệnh nhân – thân nhân (có thể chống đỡ và nâng đỡ nhau)
    • Phản ứng của người chung quanh (chối bỏ, giận dữ, mặc cảm tội lỗi…)
    • Chất lượng đối thoại của người thông báo và không khí tin tưởng và lắng nghe một cách trân trọng.

    3.2. Cách thông báo tin xấu và tác động của nó.

    3.1.1. Thông báo đường đột: Thường do tính cấp thiết và tình trạng trầm trọng của bệnh, bệnh nhân cần được chăm sóc khẩn.

    Trong một số trường hợp có tính cấp thiết và nghiêm trọng thì người thầy thuốc sẽ thông báo một cách đường đột, trực tiếp và nhanh chóng, điều này thường gây sốc nhiều cho người tiếp nhận thông báo vì họ không có sự chuẩn bị trước và họ phải tiếp xúc liền với sự thật.

    3.1.2. Thông báo âm thầm: Nhân viên y tế không dám giải thích và nói với bệnh nhân dẫn đến nguy cơ là bệnh nhân sẽ sống trong trạng thái nghi ngờ và sợ hãi.

    Nhân viên y tế không dám giải thích, sự yên lặng gây khó chịu, nhân viên thì thầm và ít nhiều né tránh. Còn thân nhân bệnh nhân thì “Chúng tôi muốn biết sự thật nhưng họ không nói gì với chúng tôi, chúng tôi không biết sẽ đi gặp ai nữa”.

    Gia đình không biết nghĩ gì về tình huống đó, gia đình nghi ngờ và lo hãi. Tình huống trầm kha hiển nhiên nhưng nhân viên y tế không nói với gia đình. Trong sự yên lặng, thân nhân cảm thấy không được tôn trọng, họ có thể có thái độ thụ động và thu mình lại, sự khó chịu bao trùm và điều này làm cho ê-kíp chăm sóc khó chịu hơn.

    3.1.3. Thông báo trực tiếp bằng lời và có sự chuẩn bị chu đáo trước: Bệnh nhân vẫn trải qua những cung bậc cảm xúc khác nhau nhưng đây là cách thích hợp nhất, dẫu rằng, không dễ dàng để chọn lựa phải nói gì và nói như thế nào. Người thông báo phải biết rằng họ có nguy cơ đánh mất niềm tin ở người đối thoại với họ. Người thông báo ở đây không phải giúp người nhà hoặc bệnh nhân tránh trải nghiệm một thảm kịch, cũng không phải làm họ đau khổ. Dầu sao đi nữa thì người được thông báo tin xấu cũng sẽ trải qua những cảm xúc khác nhau (sốc, mặc cảm tội lỗi, lo hãi, lo sợ, trầm cảm,…) vì vậy người thầy thuốc cần phải cố gắng giữ mối liên lạc và cuộc đối thoại với họ, cập nhật tình hình sức khoẻ tâm thần của họ để cung cấp những nguồn hỗ trợ kịp thời (giới thiệu đến chuyên viên tâm lý, bác sĩ tâm thần, nhân viên công tác xã hội, nhà tham vấn,…)

    “Điều không thể chấp nhận là bác sĩ không nói gì hoặc nói quá đường đột, chiến lược tốt nhất là chỉ nói điều có thể nghe và hiểu được, nhưng cùng lúc chấp nhận trạng thái tâm lý bệnh nhân, mức độ bệnh nhân chấp nhận căn bệnh” [M. Bertrand]

    4. Khó khăn của bác sĩ khi thông báo tin xấu.

    4.1. Khó khăn của bác sĩ

    • Thường phải trải qua nhiều cảm xúc mạnh như lo lắng, gánh nặng của trách nhiệm thông báo tin xấu và nỗi sợ bị đánh giá không tốt, bị đổ lỗi và bị phén xét.
    • Ngại thông báo tin xấu cho người bệnh vì sợ gây ra tổn thương và đau khổ cho bệnh nhân, đặc biệt đối với những người bệnh là người dễ bị tổn thương hoặc trong cơn đau khổ.
    • Thế tiến thoái lưỡng nan: làm thế nào để trung thực với người bệnh và không phá vỡ niềm hy vọng của họ?
    • Bác sĩ không được đào tạo về chủ đề này, hoặc được đào tạo nhưng không được giám sát hỗ trợ, chia sẻ về mặt tinh thần sau những lần thực hành đem lại nhiều trăn trở và bị ảnh hưởng nặng nề về mặt cảm xúc, tinh thần.
    • Bác sĩ có nhiều công việc (bệnh nhân nhiều) nên có rất ít thời gian để giải thích, để trả lời những câu hỏi của bệnh nhân; cũng như, không có thời gian để chia sẻ, nâng đỡ tinh thần bệnh nhân sau mỗi lần thông báo. Và, thiếu sự hỗ trợ từ cơ quan cũng như từ đồng nghiệp.
    • Thông báo một tin xấu cũng là đối đầu với sự thất bại và bất lực của bản thân nên chính bác sĩ cũng khó chấp nhận và khó đối diện với nó.
    • Phản ánh sự sợ bệnh tật, cái chết của chính mình và những kinh nghiệm cá nhân trước đó (ví dụ: từng gặp thất bại trong việc thông báo tin xấu, hoặc từng trải nghiệm việc được nghe tin xấu nên nó gợi lại những cảm xúc đau buồn và những vấn đề tâm lý đã và đang có trước trải nghiệm đó).
    • Những trở ngại liên quan văn hoá và giới hạn ngôn ngữ.

    4.2. Thái độ của bác sĩ khi thông báo tin xấu phụ thuộc vào:

    • Nhân cách và lịch sử bản thân, lịch sử gia đình.
    • Sự đào tạo và trải nghiệm trong nghề nghiệp.
    • Điều kiện vật chất công việc của bác sĩ (thời gian, phương tiện, cách tổ chức,…)
    • Mức độ stress mà bác sĩ phải gánh chịu trước, trong và sau khi thông báo tin xấu.

    5. Mục tiêu thông báo tin xấu qua trò chuyện.

    • Thu thập thông tin từ người bệnh.
    • Chuyển tải thông tin về tình hình sức khỏe.
    • Cho phép bệnh nhân và gia đình có kế hoạch để đón nhận thực tế và đau buồn.
    • Cung cấp những hỗ trợ cho người bệnh.
    • Nêu ra những điều mà người bệnh có thể hợp tác để lập kế hoạch cho tương lai.
    • Tạo ra mối quan hệ tốt bác sĩ – bệnh nhân.

    6. Kế hoạch thông báo tin xấu.

    6.1. Do ai thực hiện? Bác sĩ phụ trách và chỉ 1 bác sĩ mà thôi, có thể đồng nghiệp đi kèm hoặc lý tưởng là một tâm lý gia.

    6.2. Nên thông báo vào lúc nào? Khi có thể được. Sự chờ đợi kết quả chẩn đoán/ tiên lượng là nguồn của sự lo âu  và phải để ý đến những gì bệnh nhân có thể hiểu và chịu đựng được. Việc thông báo tin xấu cần nhiều thời gian nên tránh không thông báo tin xấu cho bệnh nhân vào cuối giờ làm việc.

    6.3. Nên thông báo ở đâu? Nơi yên tĩnh không bị quấy rầy (tránh thông báo qua điện thoại hoặc trong phòng hậu phẫu)

    6.4. Nên nói về những thông tin nào? thái độ cần ra sao? Giả thuyết, nguy cơ của căn bệnh và hậu quả, tiên lượng trong tương lai. Bằng tất cả sự chân thật và trung lập, bác sĩ có thể nói về giả thuyết, nguy cơ về những gì thường xảy ra nhưng không bao giờ có sự giống nhau hoàn toàn giữa bệnh nhân này với bệnh nhân khác. Cùng lúc đó, phải cung cấp những thông tin và để ý đến thực tại tâm lý, phản ứng của người đó và thích nghi ( Ví dụ : sau khi được thông báo, bệnh nhân khó chịu, ta hãy cho bệnh nhân một thời gian để bình tâm lại rồi tiếp tục nói một cách nhẹ nhàng).

    Khi thông báo một tin xấu, bác sĩ thường có khuynh hướng tạo một khoảng cách tốt giúp cho thấy mình là một nhà chuyên môn, đồng nhất với bệnh nhân, đặt mình vào vị trí của bệnh nhân (lắng nghe và chia sẻ những cảm xúc) nhưng đồng thời cũng giữ được sự tự chủ trước tình huống (không khóc trước bệnh nhân).

    Lượng thông tin mà một bệnh nhân muốn có được sẽ phụ thuộc vào văn hóa, niềm tin và giá trị của bệnh nhân.

    Có thể bệnh nhân không muốn nhận bất cứ thông tin nào hoặc đưa ra bất cứ quyết định nào về sức khỏe của mình mà muốn để người khác như thành viên trong gia đình đón nhận tất cả thông tin đó.

    Có thể bệnh nhân muốn bản thân mình cần phải được cung cấp tất cả thông tin (phổ biến ở các nước phương Tây).

    7. Chiến lược SPIKES khi thông báo tin xấu.

    Chiến lược SPIKES (Setting up, assess the family Perception, Invitation, Knowledge sharing, Emotions, Strategy and Summary) là một hướng dẫn gồm 6 bước thông báo tin xấu do các bác sĩ của Trung tâm Ung thư MD Anderson tại Mỹ biên soạn nhằm giúp các bác sĩ chuyển tải thông tin về tình trạng bệnh không mong muốn cho người bệnh ung thư, bao gồm các nội dung chính là: thể hiện sự đồng cảm, thừa nhận và xác thực cảm xúc của bệnh nhân, khám phá sự hiểu biết và chấp nhận tin xấu của bệnh nhân, đồng thời cung cấp thông tin về các biện pháp can thiệp/ điều trị khả thi.

    7.1. Bước 1: Thiết kế buổi trò chuyện

    Thông báo một tin xấu cần phải có sự chuẩn bị để có được những điều kiện tốt.

    Phải biết rõ ca bệnh để tránh nhầm lẫn, nói ngược nhau và nhất là không nói dối. Về điều này ta có thể thảo luận với những bác sĩ khác mà bệnh nhân đã gặp, điều trị.

    Khi thông báo, phải biết người đối thoại đang có mặt (những nhà chuyên môn khác, chồng, bà nội ngoại, cô dì, con cái…nếu là cha mẹ, tốt hơn nên gặp chung cả hai cha mẹ).

    Cần lên kế hoạch và hẹn giờ trước với bệnh nhân/ thân nhân bệnh nhân.

    Phải chọn trước một nơi yên tĩnh và kín đáo với tiện nghi tối thiểu cho bệnh nhân (tắt điện thoại…, ngồi cạnh bệnh nhân).

    • Sắp xếp vị trí riêng tư.
    • Mời những người có liên quan.
    • Chỗ ngồi thoải mái.
    • Tạo sự liên hệ/kết nối với người bệnh.
    • Quản lý thời gian và các gián đoạn có thể có.

    7.2. Bước 2: Đánh giá nhận thức của người bệnh:

    Trước khi giải thích, bác sĩ nên hỏi bệnh nhân biết gì về bệnh của họ, và bệnh nhân muốn nắm tình hình gì? Đánh giá hiểu biết của người bệnh về tình trạng bệnh và quyết định mức độ thông tin mà người bệnh muốn biết.

    Tránh nói quá nhiều. Ngắt nghỉ thường xuyên để người bệnh hoặc gia đình có thể phản ứng và hỏi, và xem xem họ có hiểu lời bạn nói không.

    Tránh sử dụng từ y học mà người bệnh và gia đình có thể không hiểu.

    Việc bệnh nhân hiểu sai về tình trạng bệnh của họ, cần lắng nghe và ghi chú cẩn thận về những gì chưa được nhất quán để có thể giải thích kỹ hơn cho bệnh nhân về sau. Tránh việc đối đầu và gây áp lực lên bệnh nhân.

    Ghi chú cẩn thận những phản ứng tinh thần của bệnh nhân để lên kế hoạch cho việc hỗ trợ tinh thần cho bệnh nhân sau buổi báo tin nếu cần.

    Ví dụ:

    • Hãy nói cho tôi biết anh/chị biết gì về tình trạng sức khỏe hiện tại của mình? như thế nào?
    • Các bác sĩ khác đã nói gì về bệnh của anh/chị?
    • Anh/chị có biết tại sao bác sĩ đề nghị anh/chị làm thêm xét nghiệm hay chụp CT/MRI không?
    • Anh/chị nghĩ kết quả điều trị thời gian qua thế nào? tương lai sẽ thế nào?
    • Lưu ý, biểu hiện bằng lời và không lời của bệnh nhân là điều quan trọng.

    7.3. Bước 3: Mời gọi bệnh nhân.

    Để người bệnh quyết định mức độ thông tin người bệnh mong muốn được biết sẽ làm cho người bệnh cảm thấy được trao quyền và kiểm soát bản thân tốt hơn.

    • “Sẽ không sao chứ nếu như tôi thảo luận về những kết quả điều trị hiện có với anh/chị ngay bây giờ?”
    • “Anh/chị muốn thảo luận về thông tin điều trị của bệnh với gia đình như thế nào?”

    Bệnh nhân muốn biết điều gì? Phải đảm bảo là bệnh nhân đã sẵn sàng để nghe thông báo chẩn đoán.

    Tìm hiểu xem người bệnh hoặc gia đình hiểu biết gì về căn bệnh và tiên lượng.

    Đánh giá khả năng tiếp thu thông tin của người bệnh (hoặc gia đình)

    Hỏi người bệnh (hoặc gia đình) xem họ có muốn người nào khác cùng có mặt hoặc họ muốn không có mặt của người nào đó.

    Tìm hiểu xem người bệnh (hoặc gia đình) muốn biết đến đâu.

    Nếu bệnh nhân hỏi thêm nhiều thông tin nữa, ta cung cấp dần dần cho họ với sự thận trọng.

    Nếu không, ta để cho họ có thời gian để nhìn nhận căn bệnh của họ (chối bỏ). Có thể bệnh nhân chưa sẵn sàng nhận thêm những thông tin bổ sung.

    Nếu bệnh nhân khăng khăng không muốn biết thông tin, đó là cách tự bảo vệ mình trước sự lo hãi. Ta có thể hỏi bệnh nhân:

    • Anh (chị, ông/bà) nghĩ bệnh này sẽ ra sao? Anh (chị, ông/bà) nghĩ gì về căn bệnh của mình?
    • Anh (chị, ông/bà) có muốn tôi giải thích thêm hoặc dành thêm thời gian để thảo luận về ý nghĩa kết quả và cách xử trí?
    • Anh (chị, ông/bà) muốn biết về tình trạng bệnh hiện tại một cách chung chung hay là muốn biết chi tiết?

    7.4. Bước 4: Chuyển tải kiến thức và kỹ năng cho bệnh nhân

    Báo cho người bệnh rằng bạn sẽ thông báo tin xấu – “Tôi rất tiếc phải nói với anh/chị rằng…”.

    Mục tiêu của những lời giải thích là giảm thiểu tối đa sự bấp bênh.

    Xác định cách người bệnh muốn được nhận thông tin.

    Chuẩn bị trước những điều sẽ nói: tiên lượng, chi phí cần thiết, những sự lựa chọn về phương pháp điều trị,…

    Chọn thời gian thích hợp.

    Sử dụng ngôn ngữ đơn giản. Tránh nói thao thao không ngừng và sử dụng những từ khoa học/từ ngữ chuyên môn mà không giải thích.

    Nhắc lại thông tin nếu cần.

    Khuyến khích người bệnh đặt câu hỏi.

    Kiểm tra sự hiểu biết về thông tin được thông báo.

    Cần tránh cách nói theo ý “chúng tôi không thể làm gì hơn được nữa.”

    7.5. Bước 5: Biểu lộ cảm xúc.

    (a) Quan sát cảm xúc của người bệnh và xác định những cảm xúc mà họ đang có: khóc, không tin, giận dữ, phủ nhận, đau khổ,…

    (b) Xác định về nguyên nhân và ngọn nguồn của những cảm xúc đó.

    Phản hồi theo cách thức mà thầy thuốc có thể nhận ra và kết nối được (a) và (b). Đồng cảm với bệnh nhân không có nghĩa là người thầy thuốc phải có tất cả cảm xúc mà bệnh nhân đang có hoặc là đồng ý với những góc nhìn và quan điểm của bệnh nhân.

    Để người bệnh thể hiện cảm xúc, rất khó thảo luận các vấn đề khác cho đến khi cảm xúc này qua đi. Tạo khoảng lặng.

    Sẵn sang đón nhận các loại phản ứng, bao gồm giận dữ, buồn thảm, khóc lóc.

    Lắng nghe một cách kiên nhẫn.

    Thể hiện sự cảm thông.

    Nhắc nhở người bệnh về sức mạnh của họ và các nguồn hỗ trợ khác.

    Sự nói ra bằng lời những tình cảm của bệnh nhân giúp bệnh nhân nhận dạng những cảm xúc của họ. “Ngay lúc này, anh (chị, ông/ bà) cảm thấy như thế nào?.”

    7.6. Bước 6: Thảo luận chiến lược và tóm tắt.

    Tóm tắt vấn đề quan trọng nhất để giúp bệnh nhân thoát ra được khỏi sự lẫn lộn. Xây dựng một loại chương trình với bệnh nhân bằng cách giải thích cho bệnh nhân điều gì sẽ xảy ra sau đó (có thể là những xét nghiệm sắp tới, thời gian điều trị…..)

    Đảm bảo rằng người bệnh sẵn sàng tham gia trước khi thảo luận kế hoạch tương lai.

    Thảo luận các chọn lựa.

    Tóm tắt lại thông tin đã thảo luận và quyết định đã thông qua.

    Cố gắng trình bày những hy vọng có thể có.

    Những thay đổi trong mục tiêu chăm sóc hoặc địa điểm chăm sóc.

    Các xét nghiệm hoặc các chế độ điều trị tiếp theo (điều trị bệnh hoặc chăm sóc giảm nhẹ)

    Thảo luận các nguồn lực hỗ trợ tâm lý xã hội tiềm năng.

    Theo dõi kiểm tra sự hiểu biết của người bệnh về vấn đề được thảo luận và trả lời câu hỏi. Hỏi bệnh nhân xem họ còn thắc mắc gì khác không và có điều gì cần được giải thích rõ thêm không.

    Nếu cần, đề nghị một cuộc gặp gỡ khác vì cần có thời gian để người bệnh hiểu điều gì đang xảy đến cho họ.

    Lưu ý: Luôn cho bệnh nhân cảm nhận được rằng bác sĩ luôn luôn sẵn sàng để tư vấn và hỗ trợ bệnh nhân.

    8. Lợi ích của việc học kỹ năng thông báo tin xấu.

    Bệnh nhân thích ứng tâm lý tốt hơn.

    Giảm căng thẳng/stress cho các bác sĩ.

    Có thể thiết kế một cuộc hội thoại mở giữa bệnh nhân, thân nhân và các bác sĩ.

    Trao quyền quyết định cho bệnh nhân qua việc cho phép họ được cất tiếng nói về việc điều trị của họ.

    9. Lưu ý khi thông báo chẩn đoán/thông báo tin xấu.

    Thông báo một tin xấu cũng gây ra những hậu quả như thông báo về cái chết của một người thân. Người nhận thông tin (bệnh nhân hoặc gia đình của bệnh nhân) sẽ đắm chìm trong sốc cảm xúc và cần có thời gian để thiết lập lại. Vì thế thông tin phải đơn giản, rõ ràng và đôi khi phải được lặp lại. Bệnh nhân và gia đình phải cảm thấy được đồng hành trong thử thách đầy khó khăn này. Thông báo phải luôn trong tiến trình tương tác. Đặc biệt cần  lưu ý các giai đoạn phản ứng trước mất mát và chấp nhận bệnh của bác sĩ Elizabeth Kubler-Ross.

    – ThS. Trần Thị Uyên Phượng (phuong.tran@nucuoitraitim.com)

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    TÀI LIỆU THAM KHẢO.

    1. A.V.Kvaxencô, Iu.G.Dubakarep, (1980), Tâm lý bệnh nhân, NXB Y học Hà Nội, NXB Mr Maxcơva.
    2. Beverley Mc.Namara, (2001), Fragile Lives: Death, Dying and Care, Crows Nest, N.S.W: Allen & Unwin.
    3. Ellizabeth Kubler-Ross, (1989) On Death and Dying, London: Routledge. First published in Great Britain in 1970 by Tavistocl Publications Limited.
    4. Innes S, Payne S; Advanced cancer patients’ prognostic information preferences: a review. Palliat Med. 2009 Jan; 23(1):29-39. Epub 2008 Oct 24
    5. Fujimori M, Uchitomi Y; Preferences of cancer patients regarding communication of bad news: a systematic Jpn J Clin Oncol. 2009 Apr; 39(4):201-16. Epub 2009 Feb 3
    6. Nguyễn Thị Mỹ Châu (Chủ biên), (2011), Giáo trình Tâm lý Y khoa, Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch, Bộ môn Tâm thần-Tâm lý Y Khoa.
    7. Vũ Đức (2009), Mục vụ cho bệnh nhân, NXB Tôn Giáo
    8. SPIKES-A six-step protocol for delivering bad news: application to the patient with cancer. Baile WF, Buckman R, Lenzi R, Glober G, Beale EA, Kudelka AP. Oncologist. 2000; 5(4):302-11.
    19Nov, 2021
    NUÔI DẠY MỘT ĐỨA TRẺ MẮC RỐI LOẠN HỌC TẬP

    Một số thông tin và mẹo để đối phó với vấn đề học tập sẽ được đề cập sau đây:

    Theo Hiệp hội Rối loạn Học tập Hoa Kỳ, 2,4 triệu học sinh được chẩn đoán mắc chứng rối loạn học tập và khoảng 41% nhận được các dịch vụ giáo dục đặc biệt. Có một loạt các rối loạn học tập khác nhau bao gồm: rối loạn tính toán (khó hiểu các con số và dữ kiện toán học), rối loạn phân bố (khó viết), chứng khó đọc (khó khăn liên quan đến đọc và xử lý ngôn ngữ) và rối loạn xử lý thính giác (khó xử lý giọng nói của người khác).

    Làm thế nào để nhận dạng rối loạn học tập?

    Việc chẩn đoán mắc chứng rối loạn học tập thường được thu thập từ nhiều nguồn thông tin, bao gồm cả trường học và phụ huynh của đứa trẻ. Ngoài ra, chuyên gia như nhà tâm lý học học đường phải cùng trẻ hoàn thành bài đánh giá để đánh giá hoạt động và kỹ năng của trẻ.

    Các triệu chứng phổ biến của rối loạn học tập có thể bao gồm (LDA, 2015):

    • Khó làm theo hướng dẫn hoặc thói quen học tập 
    • Sợ đi học 
    • Khó học kết nối giữa các chữ cái và âm thanh 
    • Vấn đề làm bài tập về nhà 
    • Mất nhiều thời gian để học các kỹ năng mới 
    • Khó học các con số, bảng chữ cái, các ngày trong tuần, màu sắc và hình dạng 
    • Khó theo kịp tài liệu hoặc bài tập 
    • Khó học các khái niệm toán học cơ bản 
    • Khó học tiền tố, hậu tố, từ gốc và các chiến lược chính tả khác.

    Đối phó với rối loạn học tập

    Mặc dù không có cách chữa trị nào cho rối loạn học tập, nhưng các cá nhân có thể được cải thiện từ việc can thiệp sớm. Theo KidsHealth.org, người có rối loạn học tập thích nghi với sự khác biệt trong học tập và tìm ra các chiến lược giúp họ hoàn thành mục tiêu và ước mơ của mình. Dưới đây là một số gợi ý để đối phó với tình trạng rối loạn học tập.

    1. Một số học sinh đã được chẩn đoán có rối loạn học tập làm việc với giáo viên hoặc gia sư đặc biệt trong vài giờ một tuần để học các kỹ năng học tập nhất định, chiến lược ghi chú hoặc kỹ thuật tổ chức có thể giúp trẻ bù đắp cho rối loạn học tập của mình. Trường của bạn có thể có một lớp học đặc biệt với một giáo viên được đào tạo để giúp học sinh vượt qua các khó khăn trong học tập.
    2. Một số trường phát triển cái được gọi là Chương trình Giáo dục Cá nhân hóa (hoặc IEP), giúp xác định điểm mạnh và điểm yếu trong học tập của một người và lập kế hoạch cho các hoạt động học tập sẽ giúp học sinh nỗ lực hết mình ở trường. IEP của học sinh có thể bao gồm các buổi học với gia sư hoặc thời gian trong lớp học chuyên biệt cho một môn học nhất định, hoặc sử dụng thiết bị đặc biệt để giúp học tập, chẳng hạn như sách nói trên băng đĩa hoặc máy tính xách tay cho học sinh mắc chứng khó đọc.
    3. Thuốc thường được kê đơn để giúp học sinh có rối loạn tăng động giảm chú ý – ADHD. Một số loại thuốc trên thị trường hiện nay có thể giúp cải thiện khả năng chú ý và khả năng tập trung của học sinh, đồng thời giúp kiểm soát các cơn bốc đồng và các hành vi hiếu động khác.

    Người dịch: Thùy Dung NCTT (thuydung.le@nucuoitraitim.com)

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn tài liệu dịch: Turner, E.A. (2015). Parenting a Child with a Learning Disabilities. Truy xuất từ https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-race-good-health/201509/parenting-child-learning-disability

    chăm sóc sức khỏe tâm thần
    26Jun, 2021
    CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN TRONG ĐẠI DỊCH COVID

    Sự ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 đã gây không ít trở ngại cho nhiều quốc gia trên mọi vùng lãnh thổ và đe dọa đến sức khỏe thể chất và sức khỏe tâm thần của hàng triệu người. Vì thế việc quan tâm đến sức khỏe tầm thần cũng quan trọng không kém việc chăm sóc sức khỏe thể chất trong thời gian này. 

    Tổ chức y tế thế giới WHO (2018) đã định nghĩa sức khỏe tâm thần là “không chỉ là không bị mắc các rối loạn về tâm thần, sức khỏe tâm thần là một tình trạng sức khỏe mà mỗi cá nhân nhận thức rõ về khả năng của mình, có thể đối phó với những căng thẳng bình thường trong cuộc sống, làm việc hiệu quả, thành công và có thể đóng góp cho cộng đồng’. 

    Như vậy, nếu sức khỏe tâm thần không ổn định, chúng ta sẽ có nguy cơ mắc phải một số rối loạn tâm lý và gặp khó khăn trong việc sinh hoạt hằng ngày. Hãy sử dụng khoảng thời gian này một cách hiệu quả nhất khi có thể và hãy thử áp dụng một số gợi ý sau đây vào cuộc sống của bạn:

    1. Hạn chế đọc nhiều tin tức tiêu cực và sử dụng mạng xã hội một cách cẩn trọng.

    Trên tất cả các mặt báo online ngày nay đều được phủ sóng với tin tức về số ca nhiễm và tử vong do covid hằng ngày, việc đọc liên tục các tin tức này có thể gây hoang mang và lo lắng cho bạn.

    Dù việc cập nhật thông tin là quan trọng, bạn nên hạn chế xem các tin tức này. Thay vào đó, hãy cho thêm các hoạt động tích cực khác vào thời gian biểu.

    Mạng xã hội cũng nên được sử dụng cẩn trọng vì các thông tin được đưa lên đó chưa chắc đã chính xác và rõ ràng. Bạn nên cập nhật thông tin ở các trang web chính thống của bộ Y tế hoặc chính phủ. 

    2. Giữ thái độ bình tĩnh nếu rơi vào trạng thái lo lắng.

    Khi thói quen sinh hoạt hằng ngày bị thay đổi như việc phải ở nhà nhiều hơn, bạn có thể sẽ rơi vào trạng thái lo lắng, tuyệt vọng hay chán nản. Hãy nhớ rằng bạn không trải qua cảm giác này một mình và trên thực tế thì đây là cảm giác mà bạn nên trải qua.

    Nhà tâm lý học Lisa Damour – một tác giả có sách bán chạy nhất trên New York Times, đã nói ‘Trong một thời gian dài, các nhà tâm lý đã xem sự lo âu là một chức năng khỏe mạnh và bình thường của cơ thể. Nó cảnh báo cho chúng ta về các nguy hiểm hay thử thách sắp xảy ra và giúp chúng ta bắt tay vào việc chuẩn bị các phương án bảo vệ bản thân’ (Unicef, n.d.).    

    3. Tạo ra các hoạt động mà bạn yêu thích.

    Sự lo lắng có thể lấy mất đi thời gian và sự quan tâm dành cho các hoạt động mà bạn yêu thích, hãy lên một danh sách các hoạt động đó và tham gia nhiều nhất có thể. Hãy tự hỏi bản thân liệu từ trước tới giờ có hoạt động này bạn yêu thích mà vẫn chưa làm không? Và hoạt động đó có phù hợp để làm trong thời điểm này không?

    Hãy đảm bảo rằng bạn tuân thủ theo các phương pháp phòng chống dịch, luôn rửa tay sạch và hạn chế chạm vào mắt, mũi hay miệng.  

    4. Chăm sóc cơ thể.

    • Tăng thời gian vận động và di chuyển trong không gian an toàn, hoặc tập thể thao mỗi ngày cũng giúp bạn giải tỏa căng thẳng và lo âu hiệu quả. Vận động nhiều sẽ giúp tiết ra hormone endorphin – một loại hormone giúp giảm đau và giúp tâm trạng cảm thấy vui vẻ
    • Quan tâm đến cảm xúc của bản thân, đừng né tránh mà hãy quan sát, xoa dịu, chấp nhận và để nó lướt qua. 
    • Hãy ngủ đủ giấc và uống đủ nước trong một ngày.
    • Hạn chế ăn đồ ăn nhanh, nước ngọt có ga, đồ ăn dầu mỡ vì chúng có thể khiến tâm trạng của bạn tệ hơn.
    • Hạn chế sử dụng quá mức bia rượu và các chất kích thích. 

    5. Thêm các hoạt động giải tỏa căng thẳng như Yoga, thiền định.

    Sự hiệu quả của yoga và thiền trong việc giúp cơ thể giải tỏa căng thẳng, tăng sự tập trung, giảm đau nhức cơ khớp, tăng sự lưu thông máu…đã được giới khoa học chứng minh từ nhiều năm nay. Bạn có thể dành thời gian cho 2 hoạt động này mỗi khi thấy căng thẳng. Hãy tham khảo thêm thông tin trên các trang web uy tín hoặc nhờ đến sự trợ giúp cho hoạt động thiền nếu bạn chưa biết bắt đầu từ đâu.  

    6. Giữ sự kết nối với người khác.

    Dù phải trải qua giãn cách xã hội và không có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với người khác, bạn vẫn có thể duy trì sự kết nối qua các ứng dụng online hoặc các nền tảng mạng xã hội. Hãy chia sẻ cảm xúc và liên hệ với người thân, bạn bè, đồng nghiệp hay đội nhóm của bạn hằng ngày. Các hoạt động như chơi trò chơi, xem phim online cùng nhau…cũng rất thú vị.

    7. Liên hệ các chuyên gia sức khỏe về trị liệu tâm lý khi cần.  

    Nếu cảm thấy việc tự giảm sự căng thẳng không hiệu quả, hoặc bạn đang trải qua một chương trình trị liệu tâm lý, hãy liên hệ với chuyên gia sức khỏe của bạn theo đúng lịch đã được đề ra. Hãy tìm đến sự giúp đỡ khi bạn cần và tiêm vaccine covid để bảo vệ chính mình và người khác.

    Tổng hợp dịch và viết bài: Kim Anh (anh.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn tham khảo: 

    Centers for disease control and prevention (CDC), (22 January, 2021). Coping with stress. Retrieved from: www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/daily-life-coping/managing-stress-anxiety.html

    Conway Medical Center, (11 May, 2020).7 Ways to Take Care of Your Mental Health During COVID-19. Retrieved from: www.conwaymedicalcenter.com/news/mental-health-during-covid-19/

    UNICEF, (n..d). How to protect your mental health during the coronavirus (COVID-19) pandemic. Retrieved from: www.unicef.org/serbia/en/how-protect-your-mental-health-during-coronavirus-covid-19-pandemic

    World Health Organization (WHO), (30 March, 2018). Mental health: strengthening our response. Retrieved from: www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response

    RỐI LOẠN TÌNH DỤC
    26Jun, 2021
    HIỂU ĐÚNG VỀ CÁC RỐI LOẠN TÌNH DỤC

    Tình dục vốn là chủ đề ít được đề cập trong văn hoá Việt Nam. Điều này dẫn đến những rào cản khi người có rối loạn tình dục tìm kiếm những sự hỗ trợ về y tế và tâm lý. Họ có thể không hiểu hết về tình trạng bản thân, đánh giá và bị đánh giá, không tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời… Bài viết này nhằm mục đích cung cấp kiến thức tham khảo về một số rối loạn tình dục phổ biến hiện nay theo Sổ tay chẩn đoán DSM 5.

    I/ Rối loạn tình dục là gì?

    Rối loạn tình dục hay rối loạn chức năng tình dục (sexual dysfunction) là sự xáo trộn đáng kể trong khả năng đáp ứng tình dục hoặc trải nghiệm khoái cảm tình dục của một cá nhân (DSM 5, 2013). Theo thống kê của Rosen và R. C (2000) , rối loạn tình dục ảnh hưởng đến 43% phụ nữ và 31% nam giới trên toàn thế giới. Rối loạn tình dục có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng thường thấy nhất ở độ tuổi trung niên từ 40 đến 65 tuổi (Male and Female Sexual Dysfunction, n.d).

    II/ Các loại rối loạn tình dục phổ biến

    Dựa trên chu kỳ đáp ứng tình dục thông thường (sexual response phases), các rối loạn tình dục cũng được phân loại theo từng giai đoạn trong chu kỳ, bao gồm:

    1. Giai đoạn 1 (Ham muốn)
    • Rối loạn giảm ham muốn tình dục (hypoactive sexual desire disorder): cá nhân thiếu hoặc không có suy nghĩ, tưởng tượng hoặc mong muốn hoạt động tình dục, kéo dài liên tục ít nhất trên 6 tháng.
    1. Giai đoạn 2 (Phấn khích) 
    • Rối loạn kích thích tình dục ở nữ (female sexual arousal disorder): cá nhân cảm thiếu hoặc suy giảm đáng kể kích thích tình dục với ít nhất 3 trong 6 điều sau: hoạt động tình dục, suy nghĩ hoặc tưởng tượng việc quan hệ, bắt đầu việc quan hệ và cảm nhận ý muốn bắt đầu của bạn tình, khoái cảm tình dục trong 75-100% số lần quan hệ, đáp lại tín hiệu tình dục qua lời nói, hình ảnh…và cảm giác ở các bộ phận sinh dục. Những biểu hiện này kéo dài ít nhất 6 tháng và gây nên đau khổ đáng kể.
    • Rối loạn cương dương ở nam (male erectile disorder): cá nhân có ít nhất 1 trong 3 triệu chứng sau trong gần như tất cả 75-100% số lần quan hệ: khó cương cứng, khó duy trì sự cương cứng và giảm độ cương cứng. Những biểu hiện này kéo dài ít nhất 6 tháng và gây nên đau khổ đáng kể.
    1. Giai đoạn 3 (Cực khoái)
    • Rối loạn cực khoái ở nữ (female orgasmic disorder): cá nhân có ít nhất 1 trong 2 triệu chứng sau trong gần như tất cả 75-100% số lần quan hệ: chậm trễ, không thường xuyên hoặc không đạt được cảm giác cực khoái và giảm rõ rệt cường độ của cảm giác cực khoái. Những biểu hiện này kéo dài ít nhất 6 tháng và gây nên đau khổ đáng kể.
    • Xuất tinh sớm (premature ejaculation): xuất tinh liên tục hoặc lặp đi lặp lại xảy ra trong quá trình quan hệ tình dục với bạn tình trong vòng khoảng 1 phút sau khi thâm nhập vào âm đạo và trước khi cá nhân mong muốn. Những biểu hiện này kéo dài ít nhất 6 tháng, trong 75-100% số lần quan hệ và gây nên đau khổ đáng kể.
    1. Giai đoạn 4 (Phân tách)
    • Rối loạn thâm nhập/ đau vùng chậu (Genito-pelvic pain/penetration disorder): cá nhân gặp khó khăn liên tục hoặc lặp đi lặp lại trong ít nhất 1 điều sau: sự thâm nhập của âm đạo khi giao hợp, đau âm hộ hoặc vùng chậu rõ rệt khi giao hợp hoặc cố gắng thâm nhập vào âm đạo, sợ hãi hoặc lo lắng về cơn đau âm hộ hoặc vùng chậu khi biết trước, trong hoặc do kết quả của việc thâm nhập âm đạo, căng hoặc thắt chặt các cơ sàn chậu khi cố gắng thâm nhập âm đạo. Những biểu hiện này kéo dài ít nhất 6 tháng và gây nên đau khổ đáng kể.

    Ngoài những rối loạn tình dục thường gặp trên, một số rối loạn có thể gặp là xuất tinh chậm (delayed ejaculation), rối loạn tình dục gây ra bởi chất hoặc thuốc (substance/medication induced sexual dysfunction), rối loạn ác cảm tình dục (sexual aversion disorder)…. Cá nhân có thể có đồng thời các rối loạn cùng một lúc, trong trường hợp như vậy cần chẩn đoán đầy đủ các chức năng. 

    III/ Yếu tố nguy cơ

    Một số nguyên nhân sinh lý như mất cân bằng nội tiết tố, bệnh tiểu đường, tim mạch, suy thận suy gan, bệnh tâm thần, nghiện rượu, nghiện chất, tác dụng phụ từ thuốc,…có thể dẫn đến các rối loạn tình dục (Clayton và cộng sự, 2008). 

    Ngoài ra, theo DSM 5 (2013), các yếu tố tâm lý cũng cần được cân nhắc tới. Chẳng hạn như các vấn đề tình dục hoặc sức khỏe ở phía đối tác, mối quan hệ giữa hai người (giao tiếp kém hiệu quả, khác nhau về mong muốn tình dục, cá nhân có những điều dễ tổn thương (tiền sử bị lạm dụng về tình cảm, tình dục, tự đánh giá thấp hình ảnh cơ thể của bản thân…) hoặc bị căng thẳng hoặc có các rối loạn tâm lý tâm thần như trầm cảm, lo âu…Ngoài ra, cần suy xét đến các vấn đề thuộc yếu tố văn hoá và tôn giáo.

    IV/ Điều trị như thế nào?

    Theo Cleveland Clinic (n.d), Hầu hết các loại rối loạn chức năng tình dục có thể được giải quyết bằng cách điều trị các vấn đề cơ bản về sinh lý hoặc tâm lý. Ngoài ra, còn có cách phương thức khác như:

    • Thuốc: việc thay đổi thuốc đang sử dụng (nếu nguyên nhân là do tác dụng phụ của thuốc) hoặc bổ sung các thuốc giúp cân bằng nội tiết tố (nếu thiếu hụt) có thể giúp ích cho việc điều trị. Nam giới có thể dùng Viagra, Cialis…để giúp tăng lưu lượng máu đến dương vật và nữ có thể bổ sung estrogen, testosterone (không được khuyến nghị trong y tế)…
    • Dụng cụ hỗ trợ: máy hút chân không, cấy ghép dương vật, máy rung, thuốc giãn nở…
    • Liệu pháp tình dục (sex therapy): Nhà trị liệu tình dục có thể hỗ trợ cho những người đang gặp vấn đề về tình dục mà nhà trị liệu chính của họ không thể giải quyết
    • Liệu pháp hành vi
    • Trị liệu tâm lý để làm việc với các vấn đề về sang chấn, lo âu…
    • Giáo dục giới tính và đào tạo kỹ năng giao tiếp

    Người có rối loạn tình dục vẫn gặp nhiều khó khăn khi tìm kiếm sự hỗ trợ, nhất là ở môi trường mang văn hoá Á Đông như Việt Nam. Nhưng thay vì tự giải quyết và có thể dẫn đến những hậu quả kéo dài không đáng có, cá nhân nên tìm kiếm sự trợ giúp từ chuyên gia, ở đây có thể là bác sĩ chuyên khoa, bác sĩ tâm thần, nhà trị liệu tâm lý hoặc phối hợp nhiều bên để cho kết quả điều trị tốt nhất.

    Tổng hợp dịch và viết bài: Thu Hà (ha.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn tham khảo:

    American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual/of mental disorders.

    Clayton, A., & Ramamurthy, S. (2008). The impact of physical illness on sexual dysfunction. Sexual Dysfunction, 29, 70-88.

    Cleveland Clinic. (n.d). Extracted from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9121-sexual-dysfunction

    Male and Female Sexual Dysfunction. (n.d).  Extracted from https://www.beaumont.org/conditions/male-female-sexual-dysfunction

    Rosen, R. C. (2000). Prevalence and risk factors of sexual dysfunction in men and women. Current Psychiatry Reports, 2(3), 189-195.

    Trẻ em trong đại dịch covid-19
    17Jun, 2021
    TÁC ĐỘNG CỦA GIÃN CÁCH XÃ HỘI DO COVID VÀ CÁC CÁCH CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN CHO TRẺ EM VÀ THANH THIẾU NIÊN

    Khi đại dịch Covid-19 xảy ra, chúng ta vẫn hay nhắc đến những từ khóa như kinh tế khó khăn, người lao động mất việc làm, nạn đói nghèo và tệ nạn xã hội. Người trưởng thành dường như là đối tượng được nhắc đến nhiều vì họ là nhân tố chính trong công cuộc phát triển kinh tế. Nhưng chúng ta cũng đừng nên bỏ qua một nhóm đối tượng khác, cũng quan trọng không kém và cũng chịu sự tác động to lớn của Covid-19 lên cuộc sống hằng ngày, đó chính là trẻ em và thanh thiếu niên dưới 18 tuổi – vốn chiếm gần 28% tổng dân số thế giới, gần 2.2 tỷ người. 

    Sự tác động của Covid-19 và sự giãn cách xã hội đã thay đổi hoàn toàn cách thức mà trẻ em học tập và tương tác xã hội, đặc biệt là với các trẻ cần sự hỗ trợ đặc biệt như trẻ tự kỷ, trẻ có tăng động giảm chú ý (ADHD) hay ám ảnh cưỡng chế (OCD). Bài viết này sẽ chỉ ra các tác động của Covid-19 và giãn cách lên hành vi của trẻ em và thanh thiếu niên. Ngoài ra còn một số phương pháp giúp xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên với sự tham gia của bậc cha mẹ, bác sĩ chuyên khoa nhi đồng, giáo viên/chuyên viên tham vấn và chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần, tình ngyện viên, tổ chức NPOs/NGOs, Bộ Công An…

    Nội dung bài viết được lấy từ bài nghiên cứu lý thuyết tổng hợp về sự ảnh hưởng của Covid-19 và giãn cách xã hội lên sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên (Singh, Roy, Sinha, Parveen, Sharma & Joshi, 2020). Bài nghiên cứu này được Elsevier (công ty xuất bản học thuật, xuất bản tài liệu y học và khoa học) cho phép sử dụng với mục đích cung cấp thông tin hữu ích đến cộng đồng về Covid-19. 

    Ảnh hưởng lên trẻ em.

    Các tác giả của bài nghiên cứu đã chỉ ra rằng đối với trẻ từ 3 – 6 tuổi, đại dịch Covid-19 đã khiến các em đeo bám và phụ thuộc vào cha mẹ hơn và phát triển nỗi sợ người thân bị nhiễm bệnh. Trong khi đó, đối với nhóm trẻ từ 6 – 18 tuổi, các em đã trải qua sự thiếu tập trung và không ngừng đặt câu hỏi về đại dịch. Nhìn chung, các triệu chứng thường thấy ở trẻ em là sự bất an, sợ hãi và cô lập. Ngoài ra, một số trẻ còn bị mất ngủ, ngủ chập chờn, gặp ác mộng, giảm cảm giác thèm ăn và dễ trở nên kích động.     

    Ảnh hưởng lên học sinh và sinh viên.

    Việc đóng cửa các trường học đã ảnh hưởng đến 91% các học sinh, sinh viên trên toàn thế giới. Việc giãn cách xã hội đồng nghĩa với việc các em sẽ phải ở nhà trong một thời gian dài, nhiều thanh thiếu niên đã trở nên lo lắng và bất an với quá trình thi cử, học tập, và với việc thiếu đi các hoạt thể chất ngoài trời cũng như giao tiếp xã hội với bạn bè đồng trang lứa. Sự ảnh hưởng này cũng gây ra sự chán chường, kém sáng tạo trong các hoạt động học tập và ngoại khóa. 

    Vì phải ở nhà nhiều nên sự tương tác với mạng Internet ngày càng tăng, cha mẹ phải hết sức lưu ý vì trẻ có thể truy cập vào các trang web có nội dung không phù hợp hoặc trở thành nạn nhân của nạn bắt nạt trên mạng. Một tình huống tệ hơn là khi trường học và các dịch vụ về pháp luật không hoạt động hiệu quả, những trẻ em sống trong gia đình có tiền sử bạo hành sẽ không thể báo cáo với các cơ quan liên quan được. 

    Ảnh hưởng lên trẻ em và thanh thiếu niên cần sự chăm sóc đặc biệt.

    Sự khó khăn trong việc ứng phó với những thay đổi do Covid mang đến dường như lớn hơn đối với những trẻ mắc phải một số dạng bệnh lý/rối loạn như phát triển thần kinh, tự kỷ, tăng động giảm chú ý, ám ảnh cưỡng chế, bại não, khuyết tật học tập, hạn chế phát triển và có khó khăn về hành vi cà cảm xúc. 

    Một sự thay đổi nhỏ trong sinh hoạt hằng ngày cũng khiến các em trở nên dễ bị kích động, và gặp khó khăn trong việc làm theo sự hướng dẫn, hiểu về sự phức tạp của đại dịch và tự hoàn thành một việc gì đó. Ngoài ra, việc đóng cửa các trường dạy học đặc biệt khiến những triệu chứng/rối loạn cũ của các em có nguy cơ tái phát cao. Điều này có thể khiến các em trở nên nhạy cảm, giận dữ và gây ra các cuộc xích mích với bậc cha mẹ. 

    Những trẻ mắc phải tự kỷ có thể cảm thấy rất khó để hòa nhập với việc giãn cách vì môi trường sinh hoạt hằng ngày ở trường đã thay đổi. Trẻ có thể thể hiện các hành vi tiêu cực và làm hại bản thân. Vì không thể tham gia các buổi trị liệu ngôn ngữ và châm cứu trực tiếp, quá trình phát triển kỹ năng và đạt được một số cột mốc quan trọng của trẻ tự kỷ cũng bị ảnh hưởng. Giống như trẻ tự kỷ, trẻ mắc phải chứng tăng động giảm chú ý cũng cảm thấy khó hiểu trước những gì đang diễn ra. Việc ‘bị nhốt ở nhà’ khiến trẻ không thể khám phá, chạm vào các vật khác được. Điều này có thể làm gia tăng sự tăng động và bốc bồng trong hành vi, và gây cản trở cho bậc cha mẹ trong việc thuyết phục trẻ tham gia các hoạt động có ý nghĩa. Đối với những trẻ hay người mắc phải rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), những sự ám ảnh và hành vi liên quan đến sự ô nhiễm, tích trữ (đồ đạc) và rối loạn dạng cơ thể có thể khiến mức độ căng thẳng gia tăng nhiều. 

    Ảnh hưởng lên trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.

    Cuộc sống bấp bênh và việc đến trường bị gián đoạn bởi Covid-19 có thể đẩy rất nhiều trẻ em ở các nước đang phát triển, có hoàn cảnh khó khăn vào con đường lao động sớm, nạn bóc lột hoặc nạn bạo hành. Sự bảo vệ, môi trường an toàn, chất lượng sống và nguồn dinh dưỡng của các em có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Điều này có nguy cơ dẫn đến căng thẳng kéo dài, rối loạn lo âu hoặc hành vi tự tử và đe dọa đến sức khỏe thể chất và tâm thần của các em. Việc học tập của trẻ có hoàn cảnh khó khăn cũng gặp trục trặc không nhỏ vì không phải gia đình nào cũng có những máy móc điện tử cần thiết để con em họ tiếp cận đến các nguồn học online.

    Ảnh hưởng của sự chia cách khỏi cha mẹ do cách ly. 

    Ở Việt Nam thời gian gần đây đã xuất hiện nhiều hình ảnh về các em bé bị cách ly trong khu tập trung, hoặc có những gia đình mà cha mẹ phải đi cách ly và vì thế không thể ở bên con mình trong hơn 10 ngày. Đối với trẻ em, sự hiện diện của cha mẹ rất quan trọng trong những năm đầu đời. Sự chia tách có thể khiến trẻ buồn bã, dễ bị tổn thương và gây ảnh hưởng đến nhận thức về sự gắn bó trong thời gian dài. Ngoài ra, trẻ có thể phát triển các nỗi sợ về sự mất mát của người thân, sợ cái chết, sợ bị cách ly trong bệnh viện và trở nên lo lắng hay buồn phiền. Hành vi của trẻ vì thế cũng sẽ bị ảnh hưởng, các bậc cha mẹ và người chăm sóc thay thế nên hiểu và cảm thông, từ đó tìm cách giúp các em cùng vượt qua những cảm xúc hay suy nghĩ tiêu cực.   

    Hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên.

    Để giúp trẻ em và thanh thiếu niên thích ứng tốt hơn với đại dịch, sự chung tay từ gia đình và xã hội là điều cần phải có. Sau đây là một số thông tin về hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên, được trích trong bảng 2, bài nghiên cứu lý thuyết tổng hợp về sự ảnh hưởng của Covid-19 và giãn cách xã hội lên sức khỏe tâm thần của trẻ em và thanh thiếu niên (Singh, Roy, Sinha, Parveen, Sharma & Joshi, 2020). Bảng thông tin này cho chúng ta biết về vai trò của cha mẹ, bác sĩ chuyên khoa nhi đồng, giáo viên/chuyên viên tham vấn và chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần đối với trẻ em và thanh thiếu niên trong đại dịch.

    Đối với trẻ em.

    +Cha mẹ: hãy là những bậc cha mẹ khỏe mạnh, tạo ra và tham gia cùng con trong các hoạt động vui chơi, học tập tương tác tại nhà, dạy con cách giữ vệ sinh thân thể và phòng ốc sạch sẽ, giúp con duy trì các hoạt động sinh hoạt hằng ngày một cách nhất quán, và khuyến khích các hành vi tích cực. 

    +Bác sĩ chuyên khoa nhi đồng: chẩn đoán các trẻ dễ bị tổn thương, giáo dục và cung cấp thông tin cho cha mẹ về sự phát triển nhu cầu của trẻ, về cách quản lý sự căng thẳng và lo âu của trẻ, và giới thiệu trẻ đến với các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Giáo viên/chuyên viên tham vấn học đường: giáo dục trẻ về Covid-19 và sức khỏe tâm thần, hợp tác với cha mẹ và các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần.  

    +Chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần: cung cấp giáo dục tâm lý thông qua tham vấn bằng điện thoại, định hướng nhanh các bài chẩn đoán hay đánh giá tâm lý cho bác sĩ chuyên khoa nhi đồng, cung cấp dịch vụ tham vấn qua điện thoại, cung cấp dịch vụ tham vấn trực tiếp và tuân theo các quy định phòng chống dịch. 

    Đối với học sinh và sinh viên.

    +Giáo viên/chuyên viên tham vấn học đường: giảng dạy kỹ năng sống, giáo dục về covid-19, đẩy mạnh thông điệp chăm sóc sức khỏe tâm thần, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Cha mẹ: luyện tập cách giao tiếp lành mạnh và cách thích ứng tích cực, vệ sinh cá nhân và phòng ốc sạch sẽ, trở thành một hình mẫu tích cực.

    +Bạn bè đồng trang lứa: trở thành một nơi cung cấp sự giúp đỡ và giải quyết vấn đề cùng nhau.

    +Hệ thống hỗ trợ online: trở thành một nơi cung cấp sự giúp đỡ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần: tham vấn qua điện thoại, cung cấp các buổi định hướng cho giáo viên, tạo ra các tài liệu cho giáo viên và chuyên viên tham vấn học đường để đẩy mạnh thông điệp chăm sóc sức khỏe tâm thần, đào tạo kỹ năng sống, hợp tác với cha mẹ.

    Đối với trẻ em và thanh thiếu niên cần sự chăm sóc đặc biệt.

    +Cha mẹ: tham gia vào việc quản lý hành vi của con, giúp con duy trì các hoạt động sinh hoạt hằng ngày một cách nhất quán, và khuyến khích các hành vi tích cực. 

    +Trường dạy trẻ đặc biệt: giáo dục về Covid-19, đẩy mạnh thông điệp chăm sóc sức khỏe tâm thần, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Các tình nguyện viên cộng đồng: xác định các em có nguy cơ cao, cung cấp sự hỗ trợ về mặt tâm lý, hợp tác với người chăm sóc trẻ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần: cung cấp dịch vụ tư vấn qua điện thoại, cung cấp các buổi can thiệp tập trung vào cha mẹ và sức khỏe tổng thể, cân đo mặt lợi – hại của các thuốc hướng thần. 

    Đối với trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.

    +Cha mẹ: hãy là bậc cha mẹ khỏe mạnh để hỗ trợ trẻ, giải quyết vấn đề.

    +Các tình nguyện viên cộng đồng: cung cấp sự hỗ trợ về mặt tâm lý và tài chính nếu có thể, hợp tác với người chăm sóc trẻ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Bộ công an và các tổ chức NPOs: xác định các em có nguy cơ cao, hợp tác với người chăm sóc trẻ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần: cung cấp tài liệu giúp các tình nguyện viên cộng đồng và tổ chức NPOs xác định trẻ có nguy cơ cao, cung cấp sự hỗ trợ về mặt tâm lý và tài chính nếu có thể, hợp tác với người chăm sóc trẻ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    Đối với trẻ phải cách ly khỏi cha mẹ. 

    +Cha mẹ: Hãy giữ liên hệ với trẻ nhiều nhất có thể, thể hiện cho trẻ thấy bạn luôn hỗ trợ trẻ và vững chãi.

    +Các tình nguyện viên cộng đồng: giữ liên hệ và hợp tác với người chăm sóc trẻ, giới thiệu các chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần nếu cần thiết.

    +Cha mẹ nuôi của trẻ: thể hiện sự hỗ trợ, vững chãi và giáo dục trẻ.

    +Chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần: xây dựng và quản lý các bảng câu hỏi để phát hiện các triệu chứng của rối loạn tâm lý nếu trẻ hoặc ba mẹ của trẻ bị cách ly, cung cấp thêm sự hỗ trợ và các liệu pháp can thiệp đặc biệt. 

    Tổng hợp dịch và viết bài: Kim Anh (anh.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn tham khảo: 

    Singh, S., Roy, D., Sinha, K., Parveen, S., Sharma, G., & Joshi, G. (2020). Impact of COVID-19 and lockdown on mental health of children and adolescents: A narrative review with  recommendations. Psychiatry research, 293, 113429. doi: 10.1016/j.psychres.2020.113429

    11May, 2021
    NHỮNG GÌ CHA MẸ CẦN BIẾT VỀ VẤN ĐỀ XÂM HẠI TÌNH DỤC TRẺ EM?

    “Trung bình mỗi ngày 7 trẻ bị xâm hại” – đây là số liệu mà Đoàn giám sát tối cao của Quốc hội đã thu thập được sau khi làm khảo sát tại Việt Nam (Lê, 2020). Trong hơn 5 năm, con số này lên đến hơn 8.000 trẻ và đáng chú ý là không chỉ có bé gái mà bé trai cũng là đối tượng của vấn nạn này (1.672 bé trai và 7.037 bé gái).

    Xâm hại tình dục (XHTD) là chủ đề nhạy cảm và nóng, được rất nhiều người trong xã hội thảo luận và thể hiện quan điểm tại Việt Nam trong những năm gần đây. XHTD không chỉ để lại ‘vết sẹo’ cho tâm hồn của trẻ nhỏ mà còn gây ra sự muộn phiền và giận dữ cho gia đình của các em, và lớn hơn là ở mức độ xã hội, khi chúng ta bàn về chủ đề đạo đức của con người.

    Nội dung của bài viết này sẽ tập trung vào một số điểm cơ bản về vấn nạn XHTD như: khái niệm, chỉ ra chân dung người xâm hại, các dấu hiệu đáng ngờ từ trẻ nếu trẻ từng bị xâm hại tình dục, lý do trẻ không chia sẻ về việc bị xâm hại hay cha mẹ nên làm gì khi con mình chia sẻ việc xâm hại… Giống như bệnh tật, XHTD là một điều nên được, và có thể được, phòng ngừa trước.  

    1. XÂM HẠI TÌNH DỤC (XHTD) TRẺ EM LÀ GÌ?

    Theo các tài liệu trong và ngoài nước, hành vi XHTD trẻ em được định nghĩa: 

    “là quá trình trong đó một người trưởng thành lợi dụng vị thế của mình nhằm dụ dỗ hay cưỡng ép trẻ em tham gia vào hoạt động tình dục. Hành vi xâm hại tình dục có thể thay đổi từ việc sờ mó bộ phận sinh dục của trẻ, thủ dâm, tiếp xúc miệng với bộ phận sinh dục, giao hợp bằng ngón tay, giao hợp qua đường sinh dục hoặc hậu môn. Lạm dụng tình dục ở trẻ em không chỉ giới hạn vào các tiếp xúc cơ thể mà còn bao gồm cả những hành vi không tiếp xúc như khoe bộ phận sinh dục cho trẻ thấy, kể cho trẻ nghe về tình dục, cho xem phim, truyện khiêu dâm, tìm cách hướng dẫn, kích thích tình dục trẻ, rình xem trộm hoặc sử dụng hình ảnh khiêu dâm trẻ em.” (báo Tuổi Trẻ, 2017) (4). 

    Ngoài ra, thủ phạm thay vì dùng sức mạnh để o ép trẻ có thể sử dụng chiêu trò mềm dẻo để khiến trẻ nghe lời, như chơi đùa cùng trẻ, lừa đảo hay mua quà/đồ chơi/thức ăn (NCTSN, 2009) (3).  

    2. THỦ PHẠM XÂM HẠI TÌNH DỤC LÀ AI? 

    Rất nhiều người nghĩ rằng trẻ bị xâm hại bởi những người xa lạ, nhưng sự thật thì không phải vậy. Chỉ có 10% trường hợp trẻ bị xâm hại bởi người lạ (báo Tuổi Trẻ, 2017) (4). Và hơn 3/4 các ca trình báo về XHTD trẻ em được gây ra bởi những người trẻ quen biết như người trong gia đình, hàng xóm, người trông trẻ…Ngoài ra, không phải thủ phạm nào cũng là người bị rối loạn tình dục/loạn dục trẻ em (NCTSN, 2009) (3). Nhìn nhung, đối tượng xâm hại trẻ thường là đàn ông với số ít là phụ nữ, và họ có thể đến từ mọi tầng lớp hay gia cảnh trong xã hội.   

    3. CÁC DẤU HIỆU CHỨNG TỎ TRẺ ĐÃ BỊ XÂM HẠI TÌNH DỤC. 

    Trong sự phát triển tính dục bình thường của mình, trẻ có thể biểu hiện một số hành vi tính dục nhưng khi trẻ bị xâm hại, hành vi và cảm xúc về tính dục có thể không bình thường và đây là các dấu hiệu mà bậc cha mẹ nên chú ý đến (NCTSN, 2009) (3):  

    • Trẻ thể hiện hành vi, kiến thức, thông tin về tình dục không phù hợp với lứa tuổi của trẻ.
    • Trẻ có hành vi né tránh hoặc không tham gia vào các hoạt động thường ngày.
    • Trẻ dễ tức giận vô cớ.
    • Trẻ có biểu hiện lo âu và trầm cảm.
    • Không muốn ở một mình với một đối tượng cụ thể nào đó.
    • Trẻ thường xuyên gặp ác mộng và có khó khăn về giấc ngủ.

    4. TẠI SAO TRẺ KHÔNG CHIA SẺ VỀ VIỆC BỊ XÂM HẠI?

    Trẻ em vốn là đối tượng dễ bị tổn thương khi xét về quá trình phát triển sinh học lẫn tư duy và tinh thần. Có nhiều lý do dẫn đến việc trẻ không dám chia sẻ khi bị xâm hại. Ví dụ, trẻ có thể cảm thấy xấu hổ và nghĩ rằng mình bị xâm hại là do lỗi của mình, trẻ có thể bị người xâm hại đe dọa về mặt thể chất hoặc tinh thần, lo lắng bị đuổi khỏi nhà hoặc không ai tin khi trẻ kể ra chuyện đó, hay người nhà của trẻ cũng gặp nguy hiểm khi trẻ tiết lộ (NCTSN, 2009 (3) & Murray, Nguyen, and Cohen, 2014 (1)). Ngoài ra, nếu người xâm hại là người trẻ quen biết, trẻ có thể sẽ lo sợ cho hệ quả mà người đó gặp phải. 

    5. CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ DỄ KHIẾN TRẺ EM TRỞ THÀNH NẠN NHÂN CỦA XHTD.   

    Bất cứ trẻ em nào cũng có thể trở thành nạn nhân của nạn XHTD, tuy nhiên, có một số trẻ có nguy cơ trở thành nạn nhân cao hơn các trẻ khác. Đầu tiên là những trẻ được sinh ra trong gia đình thờ ơ, bỏ bê và không ngó ngàng, quan tâm đến trẻ (Murray, Nguyen, and Cohen, 2014) (1). Đây có thể là những gia đình có thu nhập thấp, bấp bênh, ít có cơ hội tiếp cận giáo dục, căng thẳng nhiều và có tiểu sử bạo hành trong gia đình. Ngoài ra, những trẻ em thiểu năng trí tuệ, có vấn đề về sức khỏe tinh thần/tâm thần hay trẻ nghiện chất cũng dễ dàng trở thành nạn nhân. Các trẻ em sống trên đường phố cũng có nguy cơ cao bị lạm dụng, vì mưu sinh các em có thể sẽ bị cưỡng ép tham gia vào hoạt động tình dục.  

    6. HỆ QUẢ CỦA VIỆC XHTD LÊN SỰ PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN CỦA TRẺ.

    Sự ảnh hưởng của XHTD lên quá trình phát triển thể chất và tâm lý của trẻ thật sự không dễ để đo lường và thường là ảnh hưởng nghiêm trọng. Về lâu dài, trẻ có thể có suy nghĩ lệch lạc về tình dục, không thể tin tưởng hoàn toàn vào bạn đời hay mọi người xung quanh vì bị ám ảnh. Nếu trẻ phải chịu thêm các nghịch cảnh khác, điều này có thể dẫn đến các vấn đề về sức khỏe tinh thần như lo âu, trầm cảm, lạm dụng chất và bia rượu hay các cơn đau mãn tính (NCTSN, 2009) (3). 

    Ngoài ra, trẻ có thể bị căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và né tránh sự tương tác trong môi trường học đường hay hoạt động gia đình thường ngày. Giấc ngủ và việc ăn uống cũng có thể bị gián đoạn vì trẻ có thể gặp ác mộng nhiều hơn, bỏ ăn hoặc ăn không ngon miệng. Về mặt thể chất, trẻ có thể than đau hoặc về sự dơ bẩn. Cha mẹ nên xem xét kỹ càng để tránh lầm tưởng các triệu chứng của vấn đề khác với XHTD.  

    7. CÁC HÀNH VI VÀ SỰ PHÁT TRIỂN TÍNH DỤC CƠ BẢN Ở TRẺ EM.

    Ở một số giai đoạn phát triển, trẻ có thể có những hành vi tính dục nhất định và đây được xem là điều bình thường, như trong bảng ‘Các hành vi tính dục thông thường của trẻ’ được trích từ tài liệu của Mạng lưới quốc gia căng thẳng sang chấn ở trẻ của Mỹ cho thấy (NCTSN, 2009) (3):

    Trẻ dưới 4 tuổi:

    • Khám phá và chạm vào bộ phận sinh dục ở nơi công cộng hay kín đáo.
    • Chà sát vào vùng kín (bằng tay hoặc đồ vật).
    • Cố gắng chạm vào ngực của mẹ hoặc phụ nữ khác.
    • Cởi bỏ quần áo hoặc ở truồngCố ý nhìn người khác khi họ không bận đồ hay đang thay đồ.
    • Hỏi các câu hỏi về bộ phận sinh dục của trẻ hoặc chức năng của bộ phận đó.
    • Trẻ nói chuyện với bạn bè về chức năng của cơ thể như việc như đi vệ sinh.

    Trẻ mẫu giáo (4-6 tuổi):

    • Cố ý động chạm cơ thể khi ở một mình hay khi ở với người khác.
    • Cố ý nhìn người khác khi họ không bận đồ hay đang thay đồ.
    • Bắt chước các hành vi hẹn hò (hôn nhau hay nắm tay).
    • Nói về những bộ sinh dục và dùng từ ngữ nhạy cảm ngay khi trẻ không hiểu ý nghĩa của nó.
    • Khám phá bộ phận sinh dục với bạn đồng lứa (ví dụ như chơi trò bác sĩ, “tôi sẽ cho bạn xem của tôi nếu bạn cho tôi xem của bạn’…).

    Trẻ đi học cấp 1 (7 – 12 tuổi):

    • Cố ý động chạm cơ thể khi ở một mình (như thủ dâm).
    • Chơi các trò chơi có nội dung liên quan đến tình dục (như ‘sự thật hay thách thức’, ‘trò chơi gia đình’, ‘bạn trai/bạn gái’).
    • Cố ý nhìn người khác khi họ không bận đồ hay đang thay đồ.
    • Nhìn vào hình khỏa thân hay bán khỏa thân.
    • Xem hoặc nghe các nội dung tình dục trên phương tiện truyền thông (TV, phim ảnh, game, Internet, âm nhạc…).
    • Muốn sự riêng tư (ví dụ không muốn cởi đồ trước mặt người khác) và ngại ngùng khi nói chuyện với người lớn về vấn đề tình dục.
    • Bắt đầu có sự để ý và cảm tình đối với bạn đồng lứa.

    Tìm hiểu thêm bài viết liên quan: Giáo dục giới tính theo độ tuổi từ 1-18

    8. CHA MẸ NÊN LÀM GÌ KHI CON CHIA SẺ VỀ VIỆC BỊ XÂM HẠI?

    Dù XHTD để lại nhiều di chứng lên mặt thể chất và tinh thần của trẻ và gia đình trẻ, sự hỗ trợ và yêu thương từ gia đình sẽ là một nguồn sức mạnh to lớn cho trẻ trên con đường hồi phục. 

    Cha mẹ có thể sẽ không thể kìm nén được sự tức giận, hoảng sợ và lo lắng khi biết con mình bị XHTD, nhưng điều này sẽ khiến trẻ thêm bất an và e dè trong việc chia sẻ sự thật. Sau đây là một số hành động và hướng tư duy mà cha mẹ có thể sử dụng để cùng con vượt qua sự kiện có khả năng gây sang chấn này:

    • Giữ bình tĩnh, vì bình tĩnh sẽ giúp cha mẹ đưa ra quyết định sáng suốt.
    • Không bao giờ được đổ lỗi cho trẻ: trẻ thường cảm thấy có lỗi khi mình bị xâm hại và đây là điều không chính xác và cần được giải thích rõ ràng với trẻ. Việc cảm thấy có lỗi đã khiến trẻ xấu hổ và tự trách bản thân.  
    • Cảm ơn trẻ đã tin tưởng và nói cho cha mẹ và cho trẻ biết cha mẹ sẽ luôn ở bên hỗ trợ trẻ. 
    • Hãy thể hiện niềm tin với những gì trẻ chia sẻ: có nhiều lý do khiến trẻ rút lại lời chia sẻ về vụ bạo hành nhưng nguyên nhân phần lớn không bắt nguồn từ việc trẻ nói dối, mà từ việc trẻ lo sợ cho bản thân, cho gia đình hay cho người xâm hại, hoặc đến từ quá trình pháp lý sau khi tố cáo vụ án lên tòa án.    
    • Tìm kiếm sự hỗ trợ bên ngoài: hãy tìm đến những nhà chuyên môn về tâm lý nếu cha mẹ nhận thấy mình và trẻ bị ảnh hưởng nặng nề về mặt cảm xúc, tư duy và hành vi trong cuộc sống. Hay các chuyên gia sức khỏe để đảm bảo việc xâm hại không gây ra vết thương trên mặt thể chất của trẻ.

    Ngoài ra, tại Việt Nam, vào ngày 1-4-2021, tài liệu ‘Danh bạ địa chỉ cơ quan, tổ chức hỗ trợ phụ nữ và trẻ em bị bạo lực, xâm hại” do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với Cơ quan Liên Hợp Quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền cho phụ nữ (UN Women) hợp tác xây dựng với mong muốn trở thành cuốn cẩm nang với những thông tin hữu ích, cần thiết cho tất cả mọi người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em bị bạo lực, xâm hại.

    Xem đầy đủ nội dung danh bạ tại đây: https://bit.ly/33G8fc1

    Tìm hiểu thêm về các bài viết liên quan khác:

    Chứng ái nhi (pedophilia)

    Giáo dục giới tính theo độ tuổi từ 1-18

    Tổng hợp dịch và viết bài: Kim Anh (anh.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn tham khảo: 

    (1) Murray, L., K., Nguyen, A, and Cohen, J. A., (2014). Child sexual abuse. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 23(2), p.321 – 337. doi:10.1016/j.chc.2014.01.003 

    (2) Lê, H. (27 April, 2020). Hơn 6.000 trẻ bị xâm hại tình dục trong gần 5 năm. Báo Thanh niên. Retrieved from: https://thanhnien.vn/thoi-su/hon-6000-tre-em-bi-xam-hai-tinh-duc-trong-gan-5-nam-1216347.html

    (3) The National Child Trauma Stress Network (NCTSN), (2009). Caring for kids: What parents need to know about sexual abuse. Retrieved from: https://www.nctsn.org/sites/default/files/resources/fact-sheet/caring_for_kids_what_parents_need_know_about_sexual_abuse.pdf

    (4) Tuổi trẻ, (14 January, 2017). Bài 2 : Hành vi xâm hại tình dục trẻ em là gì? Retrieved from: https://tuoitre.vn/bai-2-hanh-vi-xam-hai-tinh-duc-tre-em-la-gi-1244833.htm

    19Apr, 2021
    ĐẶC ĐIỂM RẬP KHUÔN Ở TRẺ TỰ KỶ

    Tự kỷ là một rối loạn phát triển phổ biến hiện nay. Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), cứ 54 trẻ 8 tuổi thì có một trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ. (Maenner M.J., Shaw K.A., Baio J. và cộng sự, 2016). Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về tự kỷ và những triệu chứng kèm theo.

    Nhiều người cho rằng tự kỷ là chơi một mình. Vậy những ai hay ngồi một mình, không tiếp xúc với thế giới bên ngoài được gọi là tự kỷ? Đã bao giờ bạn nghĩ hay gọi một người thích ở một mình là “đồ tự kỷ” chưa? Và liệu rằng điều đó có đúng hay không?

    Hội chứng phổ tự kỷ là gì?

    Hội chứng phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là một rối loạn phát triển có thể tạo ra khó khăn nhất định về xã hội, giao tiếp và hành vi (Trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa bệnh tật, 2020)..

    Theo Sổ tay chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần DSMV, triệu chứng của rối loạn phổ tự kỷ liên quan đến các hành vi rập khuôn, giới hạn về sở thích và gặp vấn đề trong tương tác xã hội (American Psychiatric Association, 2017). 

    Bài viết này sẽ làm rõ hơn về đặc điểm rập khuôn ở trẻ tự kỷ.

    Hành vi rập khuôn, không có mục đích là một triệu chứng phổ biến ở rối loạn phổ tự kỷ (Boyd B.A., Baraned G.T., Sideris J. và cộng sự, 2010).

    Hành vi rập khuôn là nói cho dễ hiểu đó là một hành vi lặp đi lặp lại một cách thường xuyên, liên tục ở trẻ có rối loạn phổ tự kỷ. Ví dụ hành vi rập khuôn là đóng cửa, trẻ sẽ luôn luôn quan tâm đến việc cửa có mở hay không và đảm bảo rằng cửa luôn được mở. Việc một chiếc cửa được mở làm cho đứa trẻ cảm thấy không thoải mái và thôi thúc trẻ dẫn đến hành vi đóng cửa. Nhiều người cho rằng mọi người đều đóng cửa, vậy tại sao lại là hành vi rập khuôn và có ảnh hưởng gì đến cuộc sống của trẻ. Tuy nhiên, sự thật là nó ảnh hưởng rất nhiều.

    Quay lại với hành vi đóng cửa, hành vi này có thể xảy ra mọi lúc, lúc trẻ đang học bài nhưng chiếc cửa phòng vệ sinh, cửa ra vào hoặc cánh cửa ở phòng bên cạnh mở cũng khiến trẻ lập tức chạy ra đóng cửa, như thể là nếu trẻ không làm điều đó thì việc tồi tệ sẽ xảy đến.

    Trong khi với những đứa trẻ phát triển bình thường khác, chúng chỉ quan tâm đến căn phòng của mình thôi hoặc giả sử không ai yêu cầu việc cửa có đóng hay không cũng không là một vấn đề quá lớn. Một ví dụ khác có thể được đưa ra ở hành vi đóng cửa này là khi một đứa trẻ ăn vạ, chúng sẽ không quan tâm mà chỉ nằm lăn ra khóc cho đến khi đạt được mục đích, nhưng với đứa trẻ có chứng tự kỷ và hành vi rập khuôn là đóng cửa thì sẽ khác, mặc dù mục đích của việc ăn vạ không liên quan gì đến cửa, nhưng nếu trẻ thấy cửa mở, trẻ cũng sẽ “tạm ngưng” quá trình ăn vạ của mình để đứng dậy đóng cửa. Giống như đói là phải ăn, khát là phải uống và cửa mở thì phải đóng. Đó là quy luật bất di bất dịch với chúng.

    Đặc điểm rập khuôn liên quan đến lời nói.

    Người có rối loạn phổ tự kỷ có thể sẽ lặp lại người khác nói hoặc lặp đi lặp lại một câu hỏi nhất định. Khi một người hỏi rằng “Bạn có khỏe không”, bạn sẽ có nhiều cách để trả lời “Có”, “Không” hoặc “Cũng được”, “Tạm ổn” nhưng đặc điểm rập khuôn xảy ra khi trẻ lặp lại câu hỏi “Bạn có khỏe không?”. Có nghĩa là trẻ không hiểu ý nghĩa của câu hỏi và cũng không biết cách trả lời cho phù hợp, nên trẻ sẽ lặp lại những lời nói đó. Hoặc đơn giản trẻ sẽ có một câu hỏi lặp đi lặp lại mỗi ngày như “Sàn nhà bị gì”. Mặc dù biết rõ câu trả lời là sàn nhà bị dơ hoặc bị ướt, nhưng trẻ vẫn hỏi, có thể một ngày hỏi hai ba lần, năm sáu lần và lúc nào cũng như vậy. Điều này khiến cho người giao tiếp với trẻ cảm thấy thiếu kiên nhẫn và bực bội khi lúc nào cũng phải nghe đi nghe lại một câu hỏi và trả lời cùng một vấn đề.

    Đặc điểm rập khuôn liên quan đến sở thích và thói quen.

    Người có rối loạn phổ tự kỷ thông thường sẽ khó chịu với sự thay đổi. Trẻ thích sự sự lặp đi lặp lại như nhau mỗi ngày nên đôi khi những sự thay đổi dù là rất nhỏ cũng có thể căng thẳng. Câu hỏi được đặt ra là có gì khác giữa trẻ phát triển bình thường và trẻ có rối loạn phổ tự kỷ, vì rõ ràng thay đổi khiến cho tất cả chúng ta cảm thấy khó chịu. Với trẻ phát triển bình thường chỉ cần không quá tiêu cực, không quá mức trong phạm vi cho phép thì trẻ có thể dần thích nghi, nhưng trẻ có rối loạn phổ tự kỷ thì không, chúng có thể thích ăn cùng một loại thức ăn, mặc cùng một bộ đồ, những hoạt động hằng ngày phải lặp đi lặp lại theo đúng thứ tự vào mỗi ngày. Chỉ cần có chút khác biệt, trẻ sẽ khóc và la hét, cảm thấy khó chịu cực độ. Hoặc liên quan đến sở thích, có thể trẻ chỉ thích chơi một món đồ chơi duy nhất ngày qua ngày và sẽ cảm thấy hoang mang khi món đồ chơi đó biến mất.

    Hành vi rập khuôn có tác hại gì hay không?

    Tùy vào mức độ và loại hành vi mà chúng ta có thể trả lời câu hỏi này. Hành vi lặp đi lặp lại đôi khi có thể gây bực bội, khó chịu cho người khác và là hòn đá cản đường trong việc tương tác với những người xung quanh (Rudy L.J., 2020). Khi một vấn đề không thực sự là vấn đề với người khác (ví dụ như hành vi đóng cửa được nhắc đến ở ví dụ trên) nhưng lại là vấn đề với người có rối loạn phổ tự kỷ, đặc biệt khi điều đó lặp đi lặp lại hằng ngày sẽ có thể gây mâu thuẫn và khó chịu cho người khác. Từ đó dẫn đến những khó khăn trong tương tác xã hội với thế giới bên ngoài.

    Vậy phải làm sao với những hành vi rập khuôn ở trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.

    Cách tốt nhất là nhờ chuyên gia, những người học về giáo dục đặc biệt để can thiệp cho trẻ, giúp trẻ có những hành vi phù hợp với xã hội.

    Ngoài ra, còn có thể áp dụng một số quy tắc củng cố trong trị liệu hành vi. Ví dụ như là “củng cố tích cực” (Cherry K., 2021), trao cho trẻ phần thưởng khi trẻ làm đúng. Phần thưởng có thể ở nhiều dạng khác nhau như lời khen, hành động vỗ tay, cho trẻ chơi món đồ chơi mà trẻ thích.

    Đôi điều từ người viết

    Rối loạn phổ tự kỷ là một rối loạn phát triển và cần phải được can thiệp sớm nhất có thể. Vì vậy, một khi phát hiện trẻ có những dấu hiệu bất thường, hãy đưa trẻ đến gặp chuyên gia để được đưa ra chẩn đoán một cách phù hợp nhất có thể. Mỗi đứa trẻ sẽ có một nét đặc trưng riêng, không ai giống ai. Không phải đứa trẻ nào cũng thích lặp lại người khác nói, không phải đứa trẻ nào cũng thích “đóng cửa” và mỗi đứa trẻ sẽ có một sở thích khác nhau. Vì vậy, khi giáo dục trẻ cũng sẽ có những cách riêng biệt. Hãy kiên nhẫn và quan tâm, giáo dục đúng cách. Chỉ như vậy, trẻ mới có thể sớm hòa nhập với các bạn đồng trang lứa.

    Tổng hợp dịch và viết bài: Thùy Dung (dung.le@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn:

    American Psychiatric Association. (2017). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

    Boyd BA, Baranek GT, Sideris J, et al. Sensory features and repetitive behaviors in children with autism and developmental delays. Autism Res. 2010;3(2):78-87. doi:10.1002/aur.124

    Cherry, K. (2021). What is Autism?. Truy xuất từ https://www.verywellmind.com/autism-definition-symptoms-traits-causes-treatment-5080048

    Maenner MJ, Shaw KA, Baio J, et al. Prevalence of Autism Spectrum Disorder Among Children Aged 8 Years — Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 Sites, United States, 2016. MMWR Surveill Summ 2020;69(No. SS-4):1–12. DOI: http://dx.doi.org/10.15585/mmwr.ss6904a1

    Rudy, L. J. (2020). Repetitive Behaviors in Autism. Truy xuất từ https://www.verywellhealth.com/repetitive-behaviors-in-autism-260582

    Trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa bệnh tật (2020). What is Autism Spectrum Disorder?. Truy xuất từ https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts.html

    17Apr, 2021
    RỐI LOẠN CẢM XÚC THEO MÙA

    Rối loạn cảm xúc theo mùa (Seasonal Affective Disorder), hay SAD, là một loại rối loạn trầm cảm chính tái phát định kỳ, trong đó các đợt trầm cảm xảy ra trong cùng một mùa mỗi năm. Tình trạng này đôi khi được gọi là “nỗi buồn mùa đông” (winter blues), bởi vì mẫu hình phổ biến nhất là các giai đoạn trầm cảm xuất hiện vào mùa thu hoặc mùa đông và thuyên giảm vào mùa xuân. Ít phổ biến hơn, SAD xảy ra như một chứng trầm cảm mùa hè, thường bắt đầu vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè và thuyên giảm vào mùa thu. SAD có thể liên quan đến sự thay đổi về lượng ánh sáng mặt trời mà một người nhận được.

    Để chẩn đoán SAD, một cá nhân phải đáp ứng các tiêu chuẩn về rối loạn trầm cảm chính trùng với các mùa cụ thể trong ít nhất hai năm. Cá nhân phải trải qua các đợt trầm cảm theo mùa thường xuyên hơn nhiều so với bất kỳ đợt trầm cảm không theo mùa nào khác.

    Rối loạn cảm xúc theo mùa ước tính ảnh hưởng đến 10 triệu người Mỹ. 10% đến 20% khác có thể có SAD nhẹ. SAD phổ biến ở phụ nữ gấp bốn lần so với nam giới. Tuổi khởi phát được ước tính là từ 18 đến 30. Một số người gặp các triệu chứng đủ nghiêm trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và 6% phải nhập viện. Nhiều người có SAD cho biết HỌ có ít nhất một người thân bị rối loạn tâm thần, thường gặp nhất là rối loạn trầm cảm chính (55%) hoặc lạm dụng rượu (34%).

    Triệu chứng

    Không phải tất cả mọi người có SAD đều có các triệu chứng giống nhau, nhưng theo DSM-5, các triệu chứng thường liên quan đến nỗi buồn mùa đông bao gồm:

    • Cảm giác vô vọng và buồn bã
    • Suy nghĩ tự tử
    • Buồn ngủ bênh lý (Hypersomnia) hoặc có xu hướng ngủ quên 
    • Thay đổi cảm giác thèm ăn, đặc biệt là thèm ăn ngọt hoặc nhiều tinh bột
    • Tăng cân
    • Cảm giác nặng ở tay hoặc chân
    • Mức năng lượng giảm
    • Giảm hoạt động thể chất
    • Mệt mỏi
    • Khó tập trung
    • Cáu gắt
    • Tăng độ nhạy cảm với sự từ chối xã hội
    • Tránh các tình huống xã hội

    Các triệu chứng của SAD mùa hè là:

    • Ít có cảm giác thèm ăn
    • Giảm cân
    • Mất ngủ
    • Kích động và lo lắng

    Một trong hai loại SAD cũng có thể bao gồm một số triệu chứng xảy ra trong trầm cảm chính, chẳng hạn như cảm giác tội lỗi, mất hứng thú hoặc mất niềm vui trong các hoạt động yêu thích, liên tục cảm thấy vô vọng hoặc bất lực, hoặc có các vấn đề thể chất như đau đầu, đau bụng.

    Các triệu chứng SAD có xu hướng tái phát hàng năm vào cùng một thời điểm. Để chẩn đoán SAD, những thay đổi trong tâm trạng không nên là kết quả trực tiếp của các yếu tố gây căng thẳng theo mùa hiển nhiên (như thường xuyên thất nghiệp vào mùa đông). Thông thường, dạng trầm cảm này ở mức độ nhẹ hoặc trung bình. Tuy nhiên, một số người gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng khiến họ không thể thực hiện các chứng năng sống hàng ngày.

    Rối loạn cảm xúc theo mùa có thể bị chẩn đoán nhầm là suy giáp, hạ đường huyết hoặc nhiễm virus như tăng bạch cầu đơn nhân.

    Nguyên nhân

    Nguyên nhân của SAD đến nay vẫn chưa rõ. Có một số bằng chứng cho thấy nó có liên quan đến mức độ melatonin trong cơ thể, một loại hormone do tuyến tùng tiết ra để điều chỉnh chu kỳ ngủ – thức. Bóng tối kích thích sản xuất melatonin, chuẩn bị cho cơ thể vào giấc ngủ. Khi những ngày mùa đông trở nên ngắn hơn và tối hơn, sản xuất melatonin trong cơ thể tăng lên và mọi người có xu hướng cảm thấy buồn ngủ và lờ đờ hơn.

    Ngoài ra, những người có SAD có thể gặp khó khăn trong việc điều chỉnh mức độ serotonin, một chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến tâm trạng. Cuối cùng, nghiên cứu đã gợi ý rằng những người có SAD cũng có thể sản xuất ít Vitamin D hơn khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời; vitamin D được cho là đóng một vai trò trong hoạt động của serotonin. Thiếu vitamin D có liên quan đến các triệu chứng trầm cảm đáng kể về mặt lâm sàng.

    Có một số yếu tố được cho là làm tăng cơ hội một người phát triển chứng SAD. Ví dụ, SAD thường xảy ra hơn ở những người sống xa về phía bắc hoặc nam của đường xích đạo. Ngoài ra, những người có tiền sử gia đình mắc các loại trầm cảm khác có nhiều khả năng bị SAD hơn những người không có tiền sử gia đình như vậy.

    Điều trị

    Điều trị để giảm bớt các triệu chứng của SAD thường bao gồm sự kết hợp của liệu pháp ánh sáng, bổ sung vitamin D, thuốc chống trầm cảm và tham vấn.

    Vì chứng trầm cảm mùa đông có thể là một phản ứng khi thiếu ánh sáng mặt trời, nên liệu pháp ánh sáng dải rộng (broad-band light therapy) thường được sử dụng như một lựa chọn điều trị. Liệu pháp này bao gồm việc tiếp xúc với ánh sáng nhân tạo tương tự như ánh sáng ngoài trời trong một khoảng thời gian vào buổi sáng, đòi hỏi phải sử dụng hộp đèn hoặc tấm che sáng đeo trên đầu như mũ lưỡi trai. Cá nhân hoặc ngồi trước hộp đèn hoặc đeo kính che ánh sáng trong một khoảng thời gian nhất định mỗi ngày. Nói chung, liệu pháp ánh sáng mất từ ​​30 đến 60 phút mỗi ngày trong suốt mùa thu và mùa đông. Lượng thời gian chính xác khác nhau tùy theo từng cá nhân. Khi liệu pháp ánh sáng đủ để giảm các triệu chứng và tăng mức năng lượng, cá nhân tiếp tục sử dụng nó cho đến khi có đủ ánh sáng ban ngày, thường là vào mùa xuân. Ngừng liệu pháp ánh sáng quá sớm có thể khiến các triệu chứng quay trở lại.

    Khi được sử dụng đúng cách, liệu pháp ánh sáng có ít tác dụng phụ. Các tác dụng phụ phát sinh bao gồm mỏi mắt, nhức đầu, mệt mỏi và khó chịu. Có thể dẫn đến không thể ngủ nếu liệu pháp ánh sáng được thực hiện quá muộn trong ngày. Những người bị rối loạn lưỡng cực, da nhạy cảm với ánh sáng hoặc các tình trạng y tế khiến mắt họ dễ bị tổn thương do ánh sáng có thể không phải là ứng cử viên tốt cho liệu pháp ánh sáng.

    Khi liệu pháp ánh sáng không cải thiện các triệu chứng trong vòng vài ngày, thì có thể dùng thuốc và các liệu pháp hành vi như CBT. Trong một số trường hợp, liệu pháp ánh sáng có thể được sử dụng kết hợp với một hoặc tất cả các liệu pháp trên.

    Tự chăm sóc là một phần quan trọng trong điều trị. Đối với những người có SAD, điều quan trọng là phải:

    • Theo dõi tâm trạng và mức năng lượng
    • Tận dụng ánh sáng mặt trời sẵn có
    • Lên kế hoạch cho các hoạt động thú vị cho mùa đông
    • Lên kế hoạch cho các hoạt động thể chất
    • Tiếp cận mùa đông với một thái độ tích cực
    • Khi các triệu chứng phát triển, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ sớm hơn

    Dịch bài: Thu Hà (ha.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn:

    Seasonal Affective Disorder. (2019). Truy cập ngày 15/04/2021, từ https://www.psychologytoday.com/intl/conditions/seasonal-affective-disorder

    12Apr, 2021
    GIÁO DỤC GIỚI TÍNH THEO ĐỘ TUỔI 1 – 18

    Công tác giáo dục giới tính (GDGT) cho lứa tuổi học sinh và sinh viên tại Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều điều bỏ ngỏ và cần được cải thiện. Theo báo Tuổi Trẻ online, mỗi năm Việt Nam có gần 300.000 – 400.000 ca phá thai ở độ tuổi 15-19. Đây là con số đáng báo động và cho thấy sự cấp thiết cũng như quan trọng của việc GDGT cho trẻ em và thế hệ trẻ. 

    GIÁO DỤC GIỚI TÍNH LÀ GÌ?

    Trong bản thảo chính sách số 2 về giáo dục giới tính của Tổ chức y tế thế giới WHO, Trung tâm liên bang về giáo dục sức khỏe của Đức (BZgA) và Quỹ dân số Hoa Kỳ có trụ sở tại Thổ Nhĩ Kỳ (2016), GDGT được định nghĩa là:

    “Quá trình giảng dạy về nhiều khía cạnh xoay quanh tình dục bao gồm: tư duy, cảm xúc, tính xã hội, tính tương tác và mặt thể xác”. 

    GDGT không nên được hiểu là cổ xúy hoặc khuyến khích người trẻ quan hệ tình dục.

    Trong tài liệu Các tiêu chuẩn về GDGT tại Châu Âu (trích trong BZgA, UNPFA & WHO, 2016), các chuyên gia đã nói rằng:

    “GDGT bắt đầu sớm ở thời thơ ấu và phát triển xuyên suốt độ tuổi vị thành viên và trưởng thành. Đối với trẻ em và thế hệ trẻ, GDGT hướng đến việc hỗ trợ và bảo vệ sự phát triển về thể chất. Từ đó trao quyền và trang bị cho các em những thông tin, kỹ năng và giá trị tích cực để hiểu và tận hưởng hoạt động tình dục, có mối quan hệ an toàn và đủ đầy, có trách nhiệm với sức khỏe tình dục và sự hạnh phúc của chính các em và người khác”. 

    SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC GIỚI TÍNH HIỆU QUẢ LÊN SỨC KHỎE THỂ CHẤT VÀ TINH THẦN CỦA TRẺ EM VÀ THẾ HỆ TRẺ.

    Có thể nói, GDGT sớm sẽ xây dựng nên một nền tảng vững chắc và an toàn cho quá trình trưởng thành. Vì các chủ đề được giảng dạy gồm có: hiểu về cảm xúc, quá trình sinh sản, hiểu về gia đình, mối liên hệ giữa con người với nhau, quan hệ an toàn, xây dựng sự tự tin và kỹ năng giao tiếp. 

    Với một chương trình GDGT hiệu quả, các lợi ích sau đã được một số nước Châu Âu và Châu Á công nhận và có số liệu thống kê (BZgA, UNPFA & WHO, 2016):

    • Giảm tỷ lệ trẻ em gái vị thành niên (15-24 tuổi) mang thai và phá thai.
    • Giảm tỷ lệ mắc phải các căn bệnh truyền nhiễm qua đường tình dục.
    • Giảm tỷ lệ mắc HIV.
    • Giảm tỷ lệ bạo hành tình dục và tỷ lệ kỳ thị người đồng tính. 

    Ngoài ra, các lợi ích khác về mặt tinh tinh thần có thể kể đến:

    • Tăng độ nhận biết về quyền con người.
    • Tăng sự tôn trọng, chấp nhận, khoan dung và cảm thông với người khác. 
    • Thúc đẩy bình đẳng giới.
    • Tăng sự tự tin và lòng tự trọng.
    • Có kỹ năng sử dụng các biện pháp tránh thai.
    • Trao quyền và đoàn kết.
    • Phát triển tư duy phản biện.
    • Có kỹ năng đàm phán, ra quyết định và quyết đoán.
    • Tăng sự giao tiếp giữa ba mẹ và con cái.
    • Có mối quan hệ hạnh phúc, hai bên tôn trọng lẫn nhau.

    CHA MẸ KHÔNG BIẾT BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU TRONG HÀNH TRÌNH GDGT CHO CON? 

    Khi sự cởi mở về chủ đề GDGT trong gia đình xuất hiện từ sớm, con cái sẽ cảm thấy đây là chủ đề bình thường và sẽ hỏi cha mẹ ngay khi chúng có thắc mắc. Hãy đọc qua một số lời khuyên từ bệnh viện Mayo tại Mỹ (2020) nếu bạn vẫn còn bỡ ngỡ khi nói về GDGT với con:

    • Hãy nhớ rằng cha mẹ sẽ nhận được những câu hỏi rất chi tiết về cách mà em bé được tạo ra, quan hệ tình dục diễn ra như thế nào, thế nào là kinh nguyệt hoặc cương dương…
    • Cha mẹ không cần giải thích tất cả cùng một lúc, hãy chọn thông tin phù hợp với tuổi của con.
    • Đừng tỏ ra không thoải mái vì con có thể sẽ ngại ngùng khi chia sẻ với cha mẹ. Hãy nghĩ thử xem, ai là người có thể giáo dục con tốt hơn? TV, Internet, bạn của con, hay là cha mẹ của chúng?
    • Đừng sử dụng những từ lóng hay hình ảnh ẩn dụ để chỉ những bộ phận trên cơ thể, vì như thế sẽ tạo ra cảm giác những bộ phận đó không nên được nói ra hoặc xuất hiện trong các buổi thảo luận. Hãy trung thực. 
    • Hãy chia sẻ kinh nghiệm thực tế từ chính bản thân cha mẹ. 
    • Đừng chỉ chia sẻ về những hệ quả tiêu cực của tình dục, mà hãy nói cho con về cả mặt tích cực của hoạt động tự nhiên này. 

    DẠY GÌ CHO CON TRẺ VỀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH THEO TỪNG ĐỘ TUỔI? 

    Dưới đây là các thông tin được dịch lại trong bài viết “Hướng dẫn giáo dục giới tính theo độ tuổi cụ thể” của tác giả Cath Hakason – người có 25 năm kinh nghiệm trong ngành y tế và giáo dục giới tính/tình dục.   

     Trẻ từ 1 – 2 tuổi.

    Ở độ tuổi này, cha mẹ hãy:

    • Gọi tên các bộ phận sinh dục cho con.
    • Cho phép con được chạm vào dương vật/âm đạo trong lúc tắm hoặc lúc thay tã.
    • Chỉ ra sự khác nhau trên cơ thể giữa con gái (có âm đạo) và con trai (có dương vật).
    • Nói về chức năng của các bộ phận khác trên cơ thể (miệng dùng để ăn, mũi để ngửi, môi để hôn, âm đạo/dương vật để đi vệ sinh…).
    • Đưa ra quy tắc về việc không bận quần áo, ở nhà thì có thể nhưng không phải nơi công cộng. 

    Khi con gọi tên chính xác các bộ phận trên cơ thể, chúng sẽ giao tiếp với người lớn tốt hơn khi những bộ phận đó bị thương, hoặc bị xâm hại, và con cũng hiểu rằng những bộ phận nhạy cảm cũng là những bộ phận bình thường như các bộ phận khác. Điều này sẽ tăng sự tự tin và hình ảnh tích cực về cơ thể cho các con.  

    Các con cũng nên biết rằng cơ thể của các con thuộc về các con, và việc khám phá cơ thể là bình thường, nhưng các con phải biết thời điểm và nơi chốn thích hợp để làm việc này. 

    Trẻ từ 2 – 5 tuổi.

    Ở độ tuổi này, cha mẹ hãy:

    • Gọi tên các bộ phận sinh dục cho con và nói về chức năng của các bộ phận này.
    • Chỉ ra sự khác nhau trên cơ thể giữa con gái (có âm đạo) và con trai (có dương vật).
    • Nói về quy tắc của việc cầm nắm, sờ vào bộ phận sinh dục trong gia đình.
    • Giải thích về sự khác biệt của cơ thể và nhấn mạnh ‘sự khác biệt đó là bình thường’.
    • Nhấn mạnh khi con lớn cơ thể con cũng sẽ lớn và điều này là bình thường.
    • Nói về sự khác biệt giữa gia đình bạn và những gia đình khác.
    • Nói về tình bạn – làm sao để trở thành một người bạn tốt, tại sao không nên chọc ghẹo người khác, con thích gì ở một người bạn,…
    • Nói về cảm xúc và nơi mà chúng xuất hiện trên cơ thể khi ta có cảm xúc đó – khi sợ, ta thường cảm thấy khó chịu ở bụng…
    • Nói về sự riêng tư và công khai của các bộ phận trên cơ thể, nơi chốn và thời gian.
      • Các bộ phận riêng tư: dương vật, âm đạo, núm vú, phần mông và miệng.
      • Nơi riêng tư: phòng ngủ…
      • Thời gian riêng tư: khi ở trong phòng ngủ và không có ai ở đó…
    • Tôn trọng khoảng riêng tư của con, hãy để con đóng cửa toilet và gõ cửa trước khi vào phòng con.
    • Giải thích rằng những cuộc nói chuyện về cơ thể (hoặc em bé tới từ đâu) là riêng tư và không nên được nói ra ở trường học. 
    • Dạy con rằng cơ thể là của riêng con và ai là người có thể đụng vào hoặc không được đụng vào cơ thể của con.
    • Nói với con rằng con nên xin phép người khác trước khi chạm vào cơ thể của họ, việc hôn, ôm hoặc chạm vào ai đó khi họ không thích là không nên.
    • Giải thích rằng chúng ta không giấu bí mật về cơ thể. Bí mật là dành cho sự bất ngờ hoặc những món quà.
    • Hãy nói với con rằng con sẽ không gặp vấn đề gì cả khi con chia sẻ với bố mẹ về những điều làm con buồn hay vui.
    • Hãy nói về nhiều ví dụ của sự sinh sản: cây mọc lên từ hạt, chó có con là cún con, và con người có con là em bé.
    • Hãy trả lời câu hỏi về cách mà em bé được sinh ra. 
    • Giải thích cho con biết rằng chúng có thể gặp phải các hình ảnh/phim khỏa thân trên mạng và con hãy tắt/dừng xem ngay, sau đó nói với cha mẹ. Hãy đảm bảo rằng bạn không la mắng con mình vì nếu lo sợ, con sẽ không nói ra.

    Trẻ từ 6 – 8 tuổi.

    Ở độ tuổi này, cha mẹ hãy:

    • Gọi đúng tên các bộ phận sinh dục cho con và nói về các bộ phận khác.
    • Nói về các cơ quan nội tạng liên quan đến quá trình sinh sản (tử cung, buồng trứng, ống dẫn trứng, bàng quang, ruột…).
    • Thảo luận về hình dáng và kích thước của cơ thể, nhấn mạnh rằng mỗi người có một hình dáng và kích thước khác nhau và đây là điều bình thường.
    • Nói về sự phát triển và thay đổi của thời kỳ dậy thì. Có người sẽ dậy thì sớm hơn hoặc muộn hơn. Và cơ thể của nam và nữ sẽ thay đổi khác nhau như thế nào.
    • Giải thích tại sao cảm xúc của con cũng thay đổi khi con lớn lên.
    • Cùng con khám phá về sự cảm nhận của con khi con dậy thì và trưởng thành.
    • Giải thích tại sao có những bộ phận trên cơ thể khi ta chạm vào lại có cảm giác thoải mái/hưng phấn.
    • Nói về quy tắc trong gia đình về việc thủ dâm.
    • Khuyến khích con tự chăm sóc cơ thể của mình (da, tóc, răng, các bộ phận sinh dục…).
    • Dạy con về kỹ năng từ chối, xin phép và bảo vệ cơ thể.
    • Thảo luận cùng con về các cảm xúc mà con cảm nhận được (vui/tiêu cực), và làm cách nào để nhận ra cảm xúc của người khác và cách phản ứng với những cảm xúc mạnh mẽ.   
    • Nói về tình bạn và sự thay đổi trong tình bạn khi con lớn lên, bao gồm việc tình bạn tốt là gì, làm sao để trở thành 1 người bạn tốt, tại sao nên có những người bạn khác biệt với mình, làm sao nhận biết nạn bắt nạt, làm gì sau đó và làm sao để sửa chữa những tình bạn bị ‘hỏng’…
    • Thảo luận và giải thích về việc tại sao nhiều bậc cha mẹ kết hôn và số khác thì không, và về mối quan hệ đồng tính, nhấn mạnh với con rằng tình yêu tồn tại ở nhiều dạng khác nhau và sự khác biệt này là bình thường.  
    • Thảo luận về hành vi quan hệ tình dục, điều này là bình thường và là một phần của cuộc sống. 
      • Quan hệ tình dục là dành cho người lớn, không phải trẻ em.
      • Người lớn hay hôn, ôm và chạm vào nhau để thể hiện sự quan tâm và yêu thương.
      • Người lớn có thể lựa chọn việc có em bé hoặc không.
    • Giải thích rằng hành vi quan hệ tình dục hoặc thủ dâm là riêng tư.
    • Giải thích cho con biết rằng chúng có thể gặp phải các hình ảnh/phim khỏa thân trên mạng và con hãy tắt/dừng xem ngay, sau đó nói với cha mẹ. Hãy đảm bảo rằng bạn không la mắng con mình vì nếu lo sợ, con sẽ không nói.
    • Nói về tình yêu, bao gồm tình yêu dị tính, đồng tính và các cách thể hiện tình yêu trong cuộc sống.
    • Giải thích rằng hẹn hò là khi 2 người bị hấp dẫn bởi nhau và bắt đầu dành thời gian cho nhau. Mối quan hệ này thường sẽ bắt đầu vào độ tuổi vị thành niên.

    Trẻ từ 9 – 12 tuổi.

    Ở độ tuổi này, cha mẹ hãy:

    • Tiếp tục nói với con về các chủ đề cũ nhưng chi tiết hơn một tí.
    • Nói về sự thay đổi thể chất, xã hội và cảm xúc trong thời kỳ dậy thì, ở cả nam và nữ.
    • Hãy chuẩn bị cho con khi con bắt đầu có kỳ kinh nguyệt đầu tiên, hay sự cương cứng ở dương vật lần đầu tiên và xuất tinh khi ngủ (wet dreams).
    • Giải thích rằng khi kinh nguyệt và sự cương cứng ở dương vật xuất hiện, đó là dấu hiệu của quá trình thụ tinh, nghĩa là lúc đó nữ giới có thể có con với nam giới.
    • Nói rõ và chi tiết về các hành vi tình dục và quan hệ.
    • Cung cấp cho con các thông tin cơ bản về các căn bệnh lây nhiễm qua đường tình dục và làm sao để có mối quan hệ an toàn. Đôi khi con có thể mắc phải các căn bệnh tình dục nhưng nếu có sự bảo vệ và chuẩn bị thì sẽ không sao cả.
    • Cung cấp thông tin về các cách tránh thai cho cả nam và nữ. 
    • Chia sẻ giá trị tích cực mà cha mẹ có về tình yêu, hẹn hò, sử dụng các biện pháp quan hệ an toàn, tránh thai, và khi nào thì con sẵn sàng cho việc quan hệ tình dục…
    • Giải thích rằng sau khi dậy thì, con sẽ dần dần cảm thấy bị thu hút và phát triển sự yêu mến với bạn bè đồng trang lứa.
    • Nói về những phim ảnh đồi trụy và nhấn mạnh đó không phải là cách tốt nhất để tìm hiểu về giới tính/tình dục. Và hành vi quan hệ tình dục thường được thổi phồng qua các phim ảnh khiêu dâm đó. 
    • Thảo luận về an toàn trên mạng và cách sử dụng điện thoại có trách nhiệm.
    • Nói về đặc điểm của những mối quan hệ tích cực, tôn trọng và có ích cho 2 bên.

    Khi cha mẹ bắt đầu nói với con về tình dục/GDGT, cha mẹ đang cho con biết rằng điều này là bình thường và con hãy cứ đến hỏi cha mẹ khi con có bất kỳ thắc mắc.

    Trẻ từ 13 – 18 tuổi.

    Ở độ tuổi này, trẻ sẽ bắt đầu giai đoạn dậy thì và thích thú, hoặc căng thẳng, trước những sự thay đổi trên cơ thể, cũng như các chủ đề về kinh nguyệt, sự cương cứng ở dương vật, xuất tinh khi ngủ, quá trình thụ thai, mang thai và quan hệ tình dục an toàn. Hãy nhấn mạnh với con rằng những điều này là bình thường.

    Con có thể cũng muốn biết về sự khác nhau giữa tình yêu và sự hấp dẫn tình dục, và liệu có bình thường không khi con cảm thấy thích ai đó đồng giới. 

    Các bạn bè đồng lứa vị thành niên của con có thể đã thử quan hệ và con sẽ tò mò về cách bắt chuyện cũng như những kỳ vọng mà con nên có với nửa kia của mình. Hãy cung cấp cho con nhiều thông tin hữu ích về phòng tránh thai, sức khỏe tình dục và các dịch vụ tư vấn phù hợp.

    Ngoài ra, con sẽ thắc mắc về những thứ có sức ảnh hưởng đến việc quan hệ tình dục như luật pháp, sự khác biệt về văn hóa và niềm tin tôn giáo, các sách ảnh khiêu dâm, truyền thông và ảnh hưởng của chất kích thích hay bia rượu. 

    Một lợi ích to lớn từ việc nói chuyện với trẻ về GDGT từ sớm là cha mẹ đã trao cho con những thông tin và giá trị tích cực, giúp con đưa ra quyết định an toàn trong tình dục và xuyên suốt quá trình phát triển. Sẽ có lúc cha mẹ sẽ phải chia sẻ hết với con và hãy tiếp tục chia sẻ về những thông tin này khi có dịp. Vì cuối cùng thì mối quan hệ giữa cha mẹ và con là quan trọng nhất. Và hãy nhớ rằng, không bao giờ là quá muộn để bắt đầu cuộc nói chuyện về GDGT. 

     Bài viết đã được trao quyền dịch bởi tác giả Cath Hakason.

    Tổng hợp dịch và viết bài: Kim Anh (anh.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

    *Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

    Nguồn:

    About Kids Health, (6 tháng 06, 2019). Trích từ: https://www.aboutkidshealth.ca/Article?contentid=716&language=English

    Federal center for health education (BZgA), United Nations population fund (UNPFA) & World health organization (WHO), (2016). Sexuality education: what is its impact? Trích từ: www.euro.who.int/en/health-topics/Life-stages/sexual-and-reproductive-health/areas-of-work/young-people/sexuality-education/sexuality-education-policy-briefs/sexuality-education-what-is-its-impact-sexuality-education-policy-brief-no.-2-2016

    Hakanson, C. (n.d.). Age-specific guide to sex education. Trích từ: www.sexedrescue.com/explaining-sex-education/

    Mayo Clinic, (13 tháng 10, 2020). Sex education: talking to your school-age child about sex. Trích từ: https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/sexual-health/in-depth/sex-education/art-20046025

    Tuổi trẻ, (28 tháng 01, 2021). Giáo dục giới tính: môn học bắt buộc? Trích từ: https://tuoitre.vn/giao-duc-gioi-tinh-mon-hoc-bat-buoc-2021012808090434.htm

    Đặt lịch hẹn
    error: Content is protected !!
    Hotline