Tâm bệnh học | NỤ CƯỜI TRÁI TIM

25Oct, 2020

RỐI LOẠN CĂNG THẲNG SAU SANG CHẤN Ở TRẺ EM VÀ THANH THIẾU NIÊN

I/ Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Post-traumatic stress disorder – PTSD) là gì? Và vì sao PTSD ở trẻ em và thanh thiếu niên là một vấn đề đáng lưu tâm?

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một rối loạn phát triển ở một số người đã trải qua một sự kiện chấn động, đáng sợ hoặc nguy hiểm (1). Các sự kiện có thể dẫn đến PTSD bao gồm: bị tấn công bạo lực, tai nạn, chứng kiến người thân qua đời, chiến tranh, thảm họa tự nhiên…Đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên, các sự kiện sang chấn có thể gặp bao gồm bị bắt nạt, bị bạo hành, bị lạm dụng hoặc tấn công tình dụng, bị bỏ mặc…và dẫn đến những rối loạn tâm lý sau này.

Thuật ngữ PTSD xuất hiện lần đầu trong DSM III năm 1980, xuất phát từ việc các cựu chiến binh Mỹ gặp vấn đề tâm lý sau chiến tranh Việt Nam. Tuy nhiên, PTSD đã có từ rất lâu trong ghi chép và quan sát của loài người. Theo số liệu thống kê của NCS- R (Khảo sát Bệnh tật Quốc Gia Tái Lặp – National Comorbidity Survey Replication) ở Mỹ ước tính:

Có khoảng 3,6% người trưởng thành ở Hoa Kỳ mắc PTSD trong năm qua (2)
Tỷ lệ mắc ở nữ cao hơn nam (5,2% so với 1,8%) (2)
Tỷ lệ mắc tại một thời điểm nào đó trong cuộc đời (lifetime prevalence) là 6,8% (3)

Đó là số liệu ở người lớn, vậy ở trẻ em và thanh thiếu niên dưới 18 tuổi thì sao? Cũng theo thống kê của NCS – A (National Comorbidity Survey Adolescent Supplement) (4)

Có khoảng 5,0% thanh thiếu niên mắc PTSD và ước tính 1,5% bị suy giảm chức năng nghiêm trọng.
Tỷ lệ mắc ở nữ cao hơn nam (8,0% so với 2,3%)

Con số thống kê ở trẻ em và thanh thiếu niên lớn hơn so với người lớn, điều này được giải thích dựa trên tiêu chuẩn chẩn đoán mà bạn có thể đọc ở phần sau.

Thanh thiếu niên trong độ tuổi 18 mắc PTSD cho thấy sự suy giảm nghiêm trọng ở các khía cạnh sau: bao gồm các vấn đề về hành vi-cảm xúc tổng thể, các vấn đề liên cá nhân (interpersonal problems), thất bại trong học tập, hành vi tự tử và các vấn đề sức khỏe, cũng như tăng nguy cơ mắc các rối loạn khác. Một phát hiện nổi bật không kém là những thanh thiếu niên từng trải qua sang chấn nhưng không phát triển PTSD cũng cho thấy sự thiếu hụt trong những lĩnh vực này khi so sánh với bạn cùng lứa. (5)

II/ Tiêu chuẩn chẩn đoán

Theo DMS V, cá nhân (trên 6 tuổi) được chẩn đoán PTSD khi đáp ứng các tiêu chí sau đây: (6)

A.Tiếp xúc (phơi nhiễm) với cái chết thực sự hoặc bị đe dọa, chấn thương nghiêm trọng, bạo lực tình dục theo một (hoặc nhiều) cách sau:

Trực tiếp trải qua (các) sang chấn.
Chứng kiến tận mắt (các) sự kiện đó xảy ra với người khác.
Biết rằng (các) sang chấn đã xảy ra với một thành viên gia đình thân thiết hoặc bạn thân. Trong trường hợp một thành viên gia đình hoặc bạn bè chết hoặc bị đe dọa thực sự, thì (các) sự kiện đó phải là bạo lực hoặc là tai nạn.
Trải qua nhiều lần hoặc tiếp xúc quá mức với các chi tiết gây phản cảm của (các) sự kiện sang chấn (ví dụ: những người lần đầu thấy thu thập hài cốt người; các nhân viên cảnh sát nhiều lần tiếp xúc với các chi tiết về lạm dụng trẻ em).

* Lưu ý: Tiêu chí A4 không áp dụng cho việc tiếp xúc qua phương tiện điện tử, truyền hình, phim ảnh hoặc tranh ảnh, trừ khi việc tiếp xúc này liên quan đến công việc.

B. Sự hiện diện của một (hoặc nhiều) các triệu chứng xâm nhập sau liên quan đến (các) sự kiện sang chấn, bắt đầu sau khi (các) sự kiện sang chấn xảy ra:

Những sang chấn tái diễn, không tự nguyện và có thể xâm nhập về (các) sự kiện đau buồn. Lưu ý: Ở trẻ em trên 6 tuổi, việc chơi lặp đi lặp lại có thể xảy ra trong đó các chủ đề hoặc khía cạnh của (các) sự kiện sang chấn được thể hiện.
Những giấc mơ đau buồn lặp đi lặp lại trong đó nội dung và/hoặc ảnh hưởng của giấc mơ có liên quan đến (các) sự kiện đau buồn. Lưu ý: Ở trẻ em, có thể có những giấc mơ đáng sợ mà không có nội dung dễ nhận biết.
Các phản ứng phân ly (ví dụ: hồi tưởng) trong đó cá nhân cảm thấy hoặc hành động như thể (các) sự kiện đau buồn đang tái diễn. (Những phản ứng như vậy có thể xảy ra liên tục, với biểu hiện cực đoan nhất là mất hoàn toàn nhận thức về môi trường xung quanh) Lưu ý: Ở trẻ em, sự tái hiện cụ thể về chấn thương có thể xảy ra khi chơi.
Đau khổ tâm lý dữ dội hoặc kéo dài khi tiếp xúc với các dấu hiệu bên trong hoặc bên ngoài tượng trưng hoặc giống với một khía cạnh của (các) sự kiện đau buồn.
Các phản ứng sinh lý rõ ràng đối với các dấu hiệu bên trong hoặc bên ngoài tượng trưng hoặc giống với một khía cạnh của (các) sự kiện đau thương.

C.Liên tục tránh né các kích thích liên quan đến (các) sự kiện sang chấn, bắt đầu sau khi (các) sự kiện đó xảy ra, thể hiện qua một hoặc cả hai điều sau:

Tránh né hoặc cố gắng tránh những ký ức, suy nghĩ hoặc cảm xúc đau buồn về hoặc liên quan chặt chẽ với (các) sự kiện sang chấn.
Tránh né hoặc cố gắng tránh những lời nhắc nhở bên ngoài (người, địa điểm, cuộc trò chuyện, hoạt động, đồ vật, tình huống) khơi dậy những ký ức, suy nghĩ hoặc cảm xúc đau buồn về hoặc liên quan chặt chẽ với (các) sự kiện sang chấn.

D. Những thay đổi tiêu cực trong nhận thức và tâm trạng liên quan đến (các) sự kiện đau buồn, bắt đầu hoặc trở nên tồi tệ hơn sau khi (các) sự kiện sang chấn xảy ra, được minh chứng bằng hai (hoặc nhiều) điều sau:

Không có khả năng nhớ một khía cạnh quan trọng của (các) sự kiện gây sang chấn (thường là do chứng hay quên phân ly, chứ không phải do các yếu tố khác như chấn thương đầu, rượu hoặc ma túy).
Niềm tin hoặc kỳ vọng tiêu cực quá mức và dai dẳng về bản thân, người khác hoặc thế giới (ví dụ: “Tôi tồi tệ”, “Không ai có thể tin cậy được”, “Thế giới hoàn toàn nguy hiểm”, “Toàn bộ hệ thống thần kinh của tôi bị hủy hoại vĩnh viễn”) .
Nhận thức sai lệch, dai dẳng về nguyên nhân hoặc hậu quả của (các) sự kiện sang chấn khiến cá nhân đổ lỗi cho bản thân hoặc người khác.
Trạng thái cảm xúc tiêu cực dai dẳng (ví dụ: sợ hãi, kinh hoàng, tức giận, tội lỗi hoặc xấu hổ).
Giảm rõ rệt sự quan tâm hoặc tham gia vào các hoạt động quan trọng.
Cảm giác xa cách hoặc bị người khác ghẻ lạnh.
Liên tục mất khả năng trải nghiệm những cảm xúc tích cực (ví dụ: không có khả năng trải nghiệm cảm giác hạnh phúc, hài lòng hoặc yêu thương).

E. Những thay đổi rõ rệt trong kích thích và phản ứng liên quan đến (các) sự kiện sang chấn, bắt đầu hoặc trở nên tồi tệ hơn sau khi (các) sự kiện đó xảy ra, được minh chứng bằng hai (hoặc nhiều) điều sau:

Hành vi khó chịu và bộc phát sự tức giận (ít hoặc không có khiêu khích), thường được thể hiện bằng lời nói hoặc hành vi gây hấn đối với người hoặc đồ vật.
Hành vi liều lĩnh hoặc tự hủy hoại bản thân.
Tăng cảnh giác.
Phản ứng giật mình phóng đại.
Các vấn đề với sự tập trung.
Rối loạn giấc ngủ (ví dụ, khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không yên giấc).

F. Thời gian xáo trộn (Tiêu chí B, C, D và E) là hơn 1 tháng.
G. Sự xáo trộn gây ra đau khổ hoặc suy giảm nghiêm trọng về mặt lâm sàng trong các lĩnh vực hoạt động xã hội, nghề nghiệp hoặc các lĩnh vực quan trọng khác.
H. Sự xáo trộn không phải do tác động sinh lý của một chất (ví dụ: thuốc, rượu) hoặc một tình trạng y tế khác.

Ở trẻ em dưới 6 tuổi, tiêu chí chẩn đoán theo DSM V có những thay đổi nhất định khi trẻ chưa thực sự nhận biết được và cần tới sự giúp đỡ của cha mẹ hoặc người chăm sóc, các triệu chứng thể hiện qua giấc mơ, khi chơi trò chơi…

Tuy nhiên, việc chẩn đoán PTSD theo DSM V ở trẻ em từ 6-18 tuổi gặp một số thách thức. Trong bài báo tổng hợp của tác giả Judith A. Cohen cùng các cộng sự năm 2009 (7), ông đã chỉ ra một số thách thức cụ thể như sau:

tính đặc hiệu của chẩn đoán PTSD. Khi các tiêu chí chẩn đoán PTSD chồng chéo và khó phân biệt với các rối loạn khác chẳng hạn như trầm cảm chính hệ (MDD)…

trẻ em có triệu chứng và suy yếu nhưng không có đủ các triệu chứng để chẩn đoán PTSD
những cân nhắc về sự phát triển cho trẻ em lứa tuổi mẫu giáo và trẻ em.
nhiều đánh giá phản ánh sự khó khăn và phức tạp của việc phỏng vấn trẻ em và người chăm sóc về các triệu chứng của PTSD.

Điều này có thể dẫn đến tình trạng trẻ em và thanh thiếu niên bị PTSD nhưng không được chẩn đoán đúng và quan tâm kịp thời.

III/ Nguyên nhân

Trẻ em hoặc thanh thiếu niên có thể bị PTSD sau một trong những sự kiện sang chấn sau: (8)

Tai nạn tồi tệ, chẳng hạn như tai nạn xe hơi hoặc tàu hỏa
Các thủ thuật y tế xâm lấn, đặc biệt đối với trẻ em dưới 6 tuổi
Động vật cắn
Thiên tai, chẳng hạn như lũ lụt hoặc động đất
Thảm kịch do con người, chẳng hạn như đánh bom
Các cuộc tấn công bạo lực cá nhân, chẳng hạn như cướp, hãm hiếp, tra tấn hoặc bắt cóc
Lạm dụng thể chất

Tấn công tình dục
Lạm dụng tình dục
Bạo hành về cảm xúc tinh thần (emotional bully) hoặc bắt nạt
Bị bỏ mặc

Tất nhiên không phải đứa trẻ nào trải qua một hoặc các sự kiện trên đều phát triển PTSD. Nó còn phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của sự kiện, trẻ có tiếp xúc gần hay không, có thân thiết với nạn nhân của sự kiện không, khả năng phục hồi của trẻ và cả sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng sau sự kiện đó…

IV/ Điều trị

Trước khi bắt tay vào điều trị cho trẻ PTSD, cần có sự phối hợp của nhiều bên, đặc biệt là với trẻ bị lạm dụng (công tác xã hội,cảnh sát,…). Các thông số thực hành hiện tại khuyến cáo rằng phương pháp điều trị đầu tiên cho PTSD ở trẻ em nên là liệu pháp tâm lý (Trị liệu nhận thức hành vi, Trị liệu nhận thức hành vi tập trung vào sang chấn…), và liệu pháp tâm thần nên được coi là một phương pháp điều trị bổ trợ ở những trẻ có các triệu chứng trầm cảm hoặc hoảng sợ đi kèm (9).

Vai trò quan trọng trong điều trị cho trẻ em và thanh thiếu niên có PTSD chính là gia đình. Một số điều gia đình có thể làm bao gồm: (8)

Thừa nhận rằng sự kiện đã xảy ra. Giả vờ mọi thứ đều bình thường sẽ không giúp ích được gì cho con bạn.
Hãy nhận sự hỗ trợ và tư vấn. Lúc đầu, một đứa trẻ hoặc thanh thiếu niên có thể không muốn được tư vấn. Nhưng chúng có thể cần vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau sự kiện đó.
Giữ tất cả các cuộc hẹn với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của con bạn.
Nói chuyện với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của con bạn về những nhà cung cấp khác sẽ tham gia chăm sóc con bạn. Con của bạn có thể nhận được sự chăm sóc từ một nhóm có thể bao gồm các nhà tư vấn, nhà trị liệu, nhân viên xã hội, nhà tâm lý học và bác sĩ tâm thần. Nhóm chăm sóc của con bạn sẽ tùy thuộc vào nhu cầu của trẻ và mức độ nghiêm trọng của PTSD.
Cho người khác biết về PTSD của con bạn. Làm việc với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và trường học của con bạn để lập kế hoạch điều trị.
Tiếp cận để được hỗ trợ từ các dịch vụ cộng đồng địa phương. Liên lạc với các bậc cha mẹ khác có con bị PTSD có thể hữu ích.
Hãy để ý tất cả các triệu chứng của bệnh trầm cảm và tự tử. Hãy điều trị ngay lập tức. Tự tử là một trường hợp khẩn cấp về sức khỏe.

PTSD là một rối loạn tâm lý có nhiều triển vọng có thể hồi phục, do đó cần có sự chẩn đoán và can thiệp sớm, nhất là ở lứa tuổi trẻ em và thanh thiếu niên. Hiệu quả điều trị cần có sự phối hợp của nhiều bên, trong đó có vai trò quan trọng của gia đình.

Tổng hợp dịch và viết bài: Thu Hà (ha.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Tài liệu tham khảo

25Oct, 2020

SỰ KHÁC BIỆT ĐÁNG KỂ GIỮA NỖI BUỒN VÀ CHỨNG TRẦM CẢM

Trong những năm hành nghề, tôi đã gặp rất nhiều người vật lộn với chứng trầm cảm mà họ nghĩ đó đơn thuần chỉ là nỗi buồn. Tôi cũng gặp vô số người khác hay lo âu và có những nỗi buồn sâu sắc thì họ lại cho rằng đó họ có thể bị trầm cảm. Bởi vì chúng ta cho rằng triệu chứng ban đầu của trầm cảm gắn liền với sự lan tỏa của nỗi buồn, nhiều người trong chúng ta vẫn đang tìm cách phân biệt hai trạng thái tâm lý này. –Tiến sĩ Guy Winch–

Đây là một vấn đề lớn.

Sự nhầm lẫn giữa nỗi buồn và trầm cảm có thể khiến chúng ta bỏ qua tình trạng nghiêm trọng cần phải có sự can thiệp điều trị (cho trầm cảm, hay mặt khác chúng ta có phản ứng thái quá cho một trạng thái cảm xúc bình thường (nỗi buồn). Và đây là sự khác biệt chính yếu giữa hai trạng thái: Nếu chúng ta (hay người thân) bị trầm cảm, thì rối loạn này có tác động lâu dài đến sức khỏe tâm thần, sức khỏe thể chất và tuổi thọ của chúng ta.

Sự khác biệt giữa Nỗi buồn và Trầm cảm

Nỗi buồn là một cảm xúc bình thường của con người. Chúng ta hầu hết ai cũng từng trải qua và sẽ tiếp tục đối mặt với nó. Nỗi buồn thường được kích hoạt bởi một sự kiện, một trải nghiệm hay một tình huống khó khăn, gây tổn thương, thử thách hoặc gây ra thất vọng. Nói cách khác, chúng ta có khuynh hướng cảm thấy buồn về một điều gì đó khi trải qua những sự kiện, tình huống như vậy. Điều này cũng có nghĩa khi điều gì đó thay đổi, khi cảm xúc tổn thương phần nào phai nhạt, khi chúng ta đã thích nghi hay đã vượt qua sự mất mát hay nỗi thất vọng, thì nỗi buồn cũng nguôi ngoai.

Trong khi Trầm cảm là một trạng thái cảm xúc bất thường, đó là một dạng bệnh lý tâm thần có tác động thường xuyên và lan rộng đến suy nghĩ, cảm xúc, nhận thức và hành vi của chúng ta. Khi bị trầm cảm chúng ta cảm thấy buồn về mọi thứ. Không nhất thiết phải có sự kiện, hay tình huống, hay sự mất mát, sự thay đổi hoàn cảnh nào xảy ra thì mới là tác nhân gây ra trầm cảm. Thực tế thì trầm cảm thường xuất hiện khi không có các yếu tố kích hoạt như trên. Cuộc sống của người bị trầm cảm trên lý thuyết có thể hoàn toàn ổn – họ thậm chí thừa nhận điều này đúng – nhưng họ vẫn cảm thấy khó chịu vì nó.

Trầm cảm bóp méo các khía cạnh đời sống của chúng ta, nó làm mọi thứ bớt đi sự thú vị, làm giảm sự quan tâm, giảm đi tầm quan trọng, không còn dễ thương và không còn đáng giá. Trầm cảm làm sụt giảm năng lượng, hao mòn động lực, và mất khả năng tận hưởng niềm vui, ước mơ, sự hứng khởi, các hoạt động, sự hài lòng, các mối tương quan với người khác và ý nghĩa sống. Tất cả các ngưỡng của bạn có xu hướng bị giảm xuống. Bạn trở nên thiếu kiên nhẫn, dễ nóng giận và nản lòng, dễ dàng bị gục ngã, và bạn sẽ mất nhiều thời gian hơn để trở lại con người của bạn như trước đây.

Trong buổi nói chuyện trên chương trình TED, tôi có thảo luận về một trong những hậu quả tai hại của sự nhầm lẫn giữa nỗi buồn và trầm cảm, đó là: cách thức mong đợi mà một người đang phải vật lộn với chứng rối loạn trầm cảm là họ phải buộc bản thân ngừng buồn bã, và được bảo là “tất cả chỉ là diễn ra trong đầu bạn thôi”, hay “hãy chọn để được hạnh phúc!” các ý kiến như vậy mang lại một sự hiểu sai sâu sắc về trầm cảm. Sự hiều lầm này chỉ khiến người bị trầm cảm có cảm giác tệ hơn.

Những triệu chứng thật sự của Trầm cảm

Để ra được chẩn đoán trầm cảm, một người phải có ít nhất 5 trong số các triệu chứng được liệt kê như sau, và các triệu chứng này kéo dài liên tục trong khoảng thời gian ít nhất 2 tuần. Lưu ý: mức độ nặng của những triệu chứng này cần được xem xét và đánh giá, vì vậy hãy xem đây chỉ là hướng dẫn và bạn cần phải tìm sự giúp đỡ từ chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần cho một kết luận chẩn đoán chính xác:

Hầu hết thời gian có tâm trạng buồn rầu, thất vọng và cáu kỉnh.
Mất hoặc giảm hứng thú trong hầu hết các hoạt động, bao gồm những hoạt động trước đây đã từng mang lại niềm vui và hứng khởi.
Thay đổi đáng kể về trọng lượng cơ thể hoặc cảm giác ăn uống.
Rối loạn giấc ngủ, hoặc khó ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
Cảm giác vận động chậm lại, hoặc bứt rứt hầu hết các ngày.
Cảm giác mệt mỏi, uể oải, và có ít năng lượng hầu hết các ngày.
Có cảm giác vô dụng, hay cảm thấy có nhiều tội lỗi hầu hết các ngày.
Cảm giác có vấn đề về nhận thức, khó tập trung, khó chú ý, sự sáng. tạo, và khả năng quyết định trong hầu hết các ngày.
Có suy nghĩ về cái chết hay tự sát.

Nếu bạn nghĩ bạn hay người thân của bạn có thể bị rối loạn trầm cảm, hãy tìm đến sự tham vấn từ một chuyên gia sức khỏe tâm thần lành nghề để được chẩn đoán và điều trị. Trầm cảm là một bệnh lý tâm thần cực kỳ phổ biến và có rất nhiều cách điều trị khác nhau có thể phù hợp và có lợi cho hầu hết mọi người.
____

Bài viết đã được sự đồng ý của tác giả là Tiến sĩ Guy Winch cho phép NCTT dịch ra tiếng Việt. Tạm dịch bởi Nguyễn Thiên Khanh (Khanh.Nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Mảng dịch thuật, Văn phòng Nụ Cười Trái Tim.

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Đôi điều về Tiến sĩ Guy Winch: ông là nhà tâm lý có chứng chỉ hành nghề, là một diễn giả và là tác giả của ba quyển sách nổi tiếng như liệt kê bên dưới.

Ông nhận bằng Tiến sĩ về Tâm lý học Lâm sàng của Đại học New York năm 1991, va hoàn tất chương trình học sau Tiến sĩ về trị liệuu cặp đôi và gia đình tại trung tâm Y Khoa NYU. Ông đã từng làm việc với cá nhân, gia đình tại phòng tham vấn tư của ông từ 1992. Ông là thành viên của Hội Tâm Lý Hoa Kỳ.

Các tác phẩm tiêu biểu:

Emotional First Aid: Healing Rejection, Guilt, Failure, and Other Everyday Hurts (Plume, 2014). Sách đã được dịch ra 26 ngôn ngữ, và dịch ra tiếng Việt với tựa đề “Sơ cứu cảm xúc – Chữa lành những tổn thương trong đời sống thường nhật”, đường dẫn : https://dongtay.vn/sach/so-cuu-cam-xuc-chua-lanh-nhung-ton-thuong-trong-doi-song-thuong-nhat-7928
How to Fix a Broken Heart (TED Books/Simon &Schuster)
The Squeaky Wheel: Complaining the Right Way to Get Results, Improve Your Relationships and Enhance Self-Esteem (Walker & Company, 2011)

Nguồn tham khảo:

Guy Winch, Ph.D., The Important Difference Between Sadness and Depression, đăng trên trang Psychology Today ngày 02/10/2020, truy cập ngày 11/10/2020, dẫn từ nguồn https://www.psychologytoday.com/intl/blog/the-squeaky-wheel/201510/the-important-difference-between-sadness-and-depression?

25Oct, 2020

TÂM LÝ HỌC VỀ RỐI LOẠN ÁM ẢNH CƯỠNG CHẾ (OCD)

Tại sao một số người lại xuất hiện ám ảnh và cưỡng chế?

Vào một lần trong những năm 1970, khi các nhà tâm lý học mới bắt đầu nghiên cứu chi tiết về ám ảnh và cưỡng chế, họ đã quyết định đưa một người tham gia thực nghiệm có vấn đề ám ảnh kiểm tra nghiêm trọng vào bệnh viện, để các nhà nghiên cứu có thể đo lường và đánh giá các nghi thức kiểm tra nhiều lần trong một môi trường được kiểm soát. Khi anh ta nhập viện, hầu hết các hành vi kiểm tra đã biến mất, và anh thực hiện hoạt động thường ngày của phòng khám một cách khá bình thường, dễ dàng và không có lo lắng. Điều này làm cho các nhà nghiên cứu rất ngạc nhiên.

Ban đầu, nguyên nhân dẫn đến việc mất đi triệu chứng đột ngột và đáng kể này không rõ ràng-có lẽ nó là một sự hồi phục tự phát, phi thường. Nhưng ngay khi anh ấy trở về nhà, tất cả các nghi thức cũ lặp lại một cách nghiêm trọng như trước đây. Rất nhanh sau đó, những điều xảy ra trở nên rõ ràng hơn và điều này làm sáng tỏ cho một trong những nhân tố tâm lý quan trọng nhất gây ra và duy trì hành vi, như cưỡng chế kiểm tra và cưỡng chế tẩy rửa.

Nhiều biện pháp cưỡng chế được kích hoạt bởi vì người mắc rối loạn tin rằng nó sẽ ngăn cản điều tồi tệ xảy đến. Kiểm tra bếp để tránh nguy cơ cháy nổ khí ga, kiểm tra khóa cửa ra vào và cửa sổ ngăn cản việc trộm cắp, rửa tay đến khi trầy da để tránh nhiễm bệnh và khả năng lây bệnh cho người khác. Những hành vi này được cho là trách nhiệm của người kiểm tra và người tẩy rửa để đảm bảo rằng điều xấu sẽ không xảy đến.

Những ai mắc OCD không chỉ có xu hướng cảm thấy có trách nhiệm đảm bảo rằng điều tồi tệ sẽ không xảy đến, mà tinh thần trách nhiệm của họ cao quá mức đến nỗi gây ra cảm giác tội lỗi và xấu hổ về khả năng xảy ra những điều tồi tệ nếu nghi thức cưỡng chế không được hoàn thành đúng cách[1]. OCD là một rối loạn khởi phát chậm, nhưng chúng ta có thể theo dõi sự khởi đầu của ám ảnh và cưỡng chế ở một sự kiện căng thẳng trong đời sống hay một thay đổi trong cuộc sống mang lại nhiều trách nhiệm hơn cho cá nhân, như công việc mới, sinh con hoặc thậm chí là tuổi dậy thì. Nhiều người rất coi trọng trách nhiệm mới của họ và thổi phồng trách nhiệm, để rồi gây lo lắng và thúc đẩy mong muốn nhằm đảm bảo rằng họ không để bản thân và người khác thất vọng vì điều tồi tệ xảy đến.

Những nghiên cứu đầu tiên về OCD thường không khiến những người mắc OCD thực hiện hành vi cưỡng chế và nghi thức trong phòng thí nghiệm như cách họ làm trong những tình huống khác. Cuối cùng, rõ ràng là khi họ ở trong phòng thí nghiệm, những người tham gia sẽ chuyển đổi trách nhiệm cho bất kì điều không may mắn nào xảy đến cho người thực nghiệm, vì vậy họ không cần quan tâm nhiều đến việc kiểm tra và tẩy rửa nữa [2]. Điều này cũng giải thích hành vi của bệnh nhân nằm viện trong đoạn mở đầu – việc nhập viện đã chuyển giao trách nhiệm của những điều không may mắn bất kỳ cho nhân viên bệnh viện.

Trách nhiệm bị thổi phồng là một trong những đặc điểm nhận thức quan trọng nhất của OCD. Đó là lý do tại sao những người kiểm tra hay xem xét lại mọi chuyện và những người tẩy rửa lại thường lau chùi. Nhưng đó cũng là lý do tại sao những người có suy nghĩ ám ảnh thấy những suy nghĩ này có ác cảm – bởi vì nếu họ có suy nghĩ xâm nhập về điều tồi tệ (ví dụ, nếu họ theo tôn giáo mà lại có hành vi xúc phạm, hay ý nghĩ về việc giết chính con ruột của mình), họ tin rằng họ hoàn toàn chịu trách nhiệm về những suy nghĩ này (mặc dù họ có thể không có khả năng kiểm soát những suy nghĩ xâm nhập như trên), và điều này đẩy mức độ lo âu, tội lỗi và xấu hổ của họ tăng cao. Trị liệu nhận thức hành vi (cognitive behavioral therapy – CBT) nhắm vào mức độ trách nhiệm tăng cao quá mức và cố gắng giảm bớt cảm giác trách nhiệm để dẫn đến kết quả trị liệu đáng kể, thường giảm 50-100% triệu chứng sau một thời gian điều trị[3]

Bây giờ chúng ta sẽ đến với một vài điều khá khác biệt. Điều gì thôi thúc một người giết chết người khác – một đặc điểm nhân cách, một sự thù hận, một cơn giận, một hành vi bốc đồng? Có thể, nhưng Adam Shaw tin rằng anh ấy sẽ giết người với một suy nghĩ. Một ngày nọ, anh ta đi ngang qua quầy lễ tân ở một sân bay tại Arizona và chú ý đến người lễ tân trẻ tuổi ở bàn làm việc.

“Tôi sẽ bóp cổ cô ấy”, anh ấy suy nghĩ. “Điều đó nghĩa là tôi sẽ làm. Vì vậy, tôi là một người nguy hiểm; họ sẽ bắt tôi và tống cổ tôi vào bệnh viện tâm thần hoặc nhà tù. Tôi không thể đẩy suy nghĩ này ra khỏi đầu. Đây thực sự là một suy nghĩ tồi tệ; nó có nghĩa là tôi sẽ làm điều đó”[4]

Không, Adam không giết nhân viên lễ tân, anh ấy chỉ tin rằng nếu anh ấy có suy nghĩ về điều gì đó, đồng nghĩa với việc anh ấy sẽ thực hiện nó. Adam là người sáng lập quỹ từ thiện sức khỏe tâm thần The Shaw Mind Foundation và đồng tác giả của cuốn sách Pulling the Trigger, một cuốn sách đã mô tả quá trình đấu tranh của Adam với OCD[5].

Niềm tin của Adam rằng anh ấy có thể giết người chỉ bởi một suy nghĩ được biết đến là sự hợp nhất suy nghĩ – hành động (thought-action fusion) và đây là một đặc tính phổ biến của những ai xuất hiện triệu chứng của OCD. Đó là niềm tin rằng suy nghĩ và hành động được liên kết với nhau và một suy nghĩ không được chấp nhận cũng có thể ảnh hưởng đến thế giới thực, điều đó nghĩa là có một suy nghĩ về một hành động cũng có giá trị tương đương như một hành động.

Hợp nhất suy nghĩ-hành động là một cách mà trong đó việc đánh giá những suy nghĩ xâm nhập và không mong muốn là có ý nghĩa không chỉ làm tăng cảm giác đau khổ và trách nhiệm, mà còn tăng mong muốn hóa giải và ngăn chặn những suy nghĩ không mong muốn. Như bạn có thể tưởng tượng, hợp nhất suy nghĩ-hành động được biết đến ở mức độ cao hơn ở những cá nhân có OCD hơn những người khác (non-clinical samples)[6]. Không có lý do rõ ràng tại sao một vài người thể hiện sự hợp nhất suy nghĩ-hành động, trong khi một vài người khác thì không, nhưng một vài nghiên cứu cho rằng nó có thể liên quan đến đặc điểm nhân cách như suy nghĩ ma thuật, khi con người có những niềm tin mạnh mẽ vào các hiện tượng tâm linh (như cảm giác rằng họ có thể giao tiếp thần giao cách cảm với người khác) và tin rằng một vài điều có thể ảnh hưởng đến những điều khác theo cách chưa từng được biết đến bởi khoa học[7].

Nhưng khi tạo ra triệu chứng OCD gây đau khổ, hợp nhất suy nghĩ-hành động là một đặc điểm có thể điều chỉnh thành công bởi trị liệu tái cấu trúc nhận thức. Điều này giúp những người mắc phải học cách nhận ra những điều vô lý của hợp nhất suy nghĩ-hành động và thay thế suy nghĩ vô lý (“tôi có thể đi lang thang trên đường và gây ra tai nạn”) thành một suy nghĩ hợp lý và có chứng cứ hơn (“tôi có suy nghĩ này nhiều lần nhưng chưa bao giờ tôi lang thang trên đường và gây ra tai nạn”).

Với ví dụ tiếp theo, tôi (tác giả) muốn bạn dành vài giây để tưởng tượng có một con thỏ xanh trong suốt đang ngồi trên đầu bạn. Bạn đã tưởng tượng xong chưa? Bạn có thể cảm thấy nó đang ngồi đó không? Bạn có thể nhìn thấy màu xanh của nó không? Bây giờ tập trung vào đôi tai có lông tơ, màu xanh lá, trong suốt. Đúng rồi, tiếp theo đếm đến năm, và khi đếm xong, tôi muốn bạn dành 60 giây tiếp theo ngừng suy nghĩ về bất kì điều gì, đừng suy nghĩ hình dáng hay hình dạng của chú thỏ xanh trong suốt đang ngồi trên đầu bạn.

Bạn có cảm thấy khó khăn khi kiềm chế suy nghĩ về chú thỏ tưởng tượng, và bạn có trải nghiệm hình ảnh của con thỏ đột nhiên nhảy vào dòng chảy nhận thức của mình? Đó là những gì nghiên cứu của nhà tâm lý học Dan Wegner chỉ ra. Ông ấy yêu cầu người tham gia thực nghiệm cố gắng không nghĩ đến con gấu màu trắng nhưng ông thấy rằng sau khi được đưa ra hướng dẫn này, họ không thể ngừng suy nghĩ về con gấu trắng[8]. Dường như việc cố gắng kiềm chế suy nghĩ có những tác động nghịch lý như là một chiến lược tự kiểm soát, thường sản sinh ra ám ảnh và mỗi bận tâm mà nó hướng đến.

Phát hiện này có liên quan đặc biệt với OCD khi cá nhân cố gắng kiểm soát suy nghĩ thù địch, xâm nhập bằng cách lờ đi, vô hiệu hóa hoặc đàn áp chúng. Tâm lý gia lâm sàng Paul Salkovskis biện luận về những suy nghĩ không mong muốn, đau khổ có thể chuyển hóa thành ám ảnh khi ức chế suy nghĩ chủ động làm tăng tần suất hay khiến tần số của chúng “tăng trở lại” sau giai đoạn kiềm nén[9]. Sự thất bại trong việc trấn áp những suy nghĩ nhất định sau giai đoạn cố gắng chủ động kiềm nén cũng có tác động gây nên việc tăng đau khổ và lo âu[10]. Nó là một quá trình có ảnh hưởng đáng kể lên triệu chứng OCD của nhiều người.

Cuối cùng, OCD được biết đến như một “rối loạn nghi ngờ”. Những người mắc OCD thường đảm bảo rằng họ kiểm tra, tẩy rửa, và đặt đồ vật một cách có hệ thống xung quanh họ, họ sẽ cần tiếp tục làm điều này bởi vì cảm giác “không đúng lắm.” Đây là cảm giác nghi ngờ dẫn đến hành vi cưỡng chế nghi thức được hoàn thành đầy đủ và thích hợp.

Trong nhiều năm, người ta cho rằng nghi ngờ này có thể được củng cố bởi vấn đề trí nhớ của người bị OCD. Nhưng trớ trêu thay, thay vì trí nhớ kém gây ra việc kiểm tra lặp lại, việc lặp lại kiểm tra gây nên nhiều nghi ngờ về trí nhớ. Ví dụ như cá nhân với triệu chứng OCD sẽ dành nhiều thời gian kiểm tra cả những điều liên quan và vô lý hằng ngày, điều này làm quá tải quá trình điều hành trong não bộ và dẫn đến việc mã hóa thông tin kém và chú ý kém với thông tin liên quan – cả hai điều này cùng nhau sẽ dẫn đến việc giảm trí nhớ[11]

Trên thực tế, một vài người càng kiểm tra thì họ sẽ càng ít tự tin về những gì họ đã kiểm tra! Vì vậy, nghịch lý thay, một trong những triệu chứng của OCD lại trở thành nguyên nhân của nó, có thể tạo ra một vòng tròn luẩn quẩn, độc hại của việc nghi ngờ và kiểm tra.

Đây là một vài quá trình tâm lý quan trọng làm phát sinh triệu chứng OCD và thường xuyên phải giải quyết trong suốt tiến trình trị liệu. Một lần nữa, chúng tôi nhìn thấy vấn đề dựa trên sự lo âu thường xuyên xung quanh những suy nghĩ méo mó và cách mỗi người giải thích suy nghĩ của mình [13]. Nó cũng minh họa cách suy nghĩ ảnh hưởng đến hành động (như cảm giác trách nhiệm tạo ra những cưỡng chế phức tạp), và hành động cũng ảnh hưởng ngược lại suy nghĩ (bản thân việc cưỡng chế cũng có thể tạo ra sự nghi ngờ) và những mối quan hệ này có thể trở thành một vòng tròn luẩn quẩn duy trì hành vi cưỡng chế và suy nghĩ ám ảnh.

Lược dịch: Lê Thị Thùy Dung (Dung.Le@nucuoitraitim.com)- CTV Ban biên tập NCTT.

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Nguồn:

Davey, G.C.L. (2019, December 03^rd). The Psychology of OCD. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/blog/why-we-worry/201912/the-psychology-ocd

25Oct, 2020

HỆ QUẢ CỦA VIỆC NGHIỆN GAME ONLINE Ở LỨA TUỔI THANH THIẾU NIÊN

Ở bài trước, chúng ta đã cùng tìm hiểu qua các triệu chứng và cách điều trị chứng nghiện game. Ở bài này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu sâu hơn về các tác động của việc nghiện game online lên lứa tuổi thanh thiếu niên (13-20 tuổi). Cũng xin lưu ý là tác động của nghiện game không chỉ có tiêu cực mà còn có tích cực, vậy nên chúng ta cần phải cân nhắc đến cả 2 yếu tố này trong việc chẩn đoán.

Nghiện game có được xem là một dạng rối loạn tâm thần trong DSM-5 (bản hướng dẫn phân loại các rối loạn tâm lý, cảm xúc & tinh thần) không?

Từ khi DSM-5 được xuất bản vào năm 2013, nghiện game trên Internet vẫn chưa chính thức được xem là một dạng rối loạn tâm thần. Chứng nghiện game này được liệt kê vào danh mục ‘đề xuất nghiên cứu thêm’ cùng với rối loạn sử dụng caffeine và một số loại rối loạn khác (Parekh, 2018).

Dựa trên các nghiên cứu thực nghiệm, chúng ta có thể cần phải lo lắng hoặc để ý đến những người thân của mình khi việc nghiện game online gây ra sự muộn phiền hoặc sự thiệt hại đáng kể về thể chất/tinh thần của người chơi. Tuy được liệt vào mục cần được nghiên cứu thêm, tài liệu DSM-5 cũng chỉ ra một số triệu chứng của việc nghiện game online như sau:

Dành nhiều thời gian để chơi game
Có những phản ứng tiêu cực khi không thể chơi game hoặc bị ngăn cấm (buồn bã, giận dữ, nổi nóng)
Có sức chịu đựng, có mong muốn dành nhiều thời gian để thõa mãn việc chơi game
Không có khả năng giảm giờ chơi hoặc không thể bỏ game được
Từ bỏ các hoạt động xã hội khác, mất sự hứng thú vào các hoạt động trong quá khứ chỉ vì chơi game
Tiếp tục chơi game dù bản thân đang gặp nhiều vấn đề trong các lĩnh vực khác của cuộc sống
Nói dối người thân, gia đình về thời gian chơi game
Mục đích chơi game là để giải tỏa các cảm xúc tiêu cực như tội lỗi hay sự vô vọng
Bị mất việc hoặc mất các mối quan hệ trong cuộc sống vì chơi game

Theo bác sỹ y khoa Parekh (2018), để có thể chẩn đoán về chứng nghiện game online chính xách, chúng ta cần xem liệu người chơi game có mắc phải 3 đến 5 triệu chứng ở trên và trong suốt 1 năm không.

Các tác động của nghiện game lên lứa tuổi thanh thiếu niên

Có cơ hội được tiếp xúc với các thiết bị công nghệ ở độ tuổi dậy thì, lứa tuổi thanh thiếu niên là đối tượng có nguy cơ nghiện game cao nếu thời gian và sự chú tâm của các em được dành nhiều cho game online.

Game online thường mang yếu tố vui, giải trí và đôi khi các phần thưởng trên game cũng rất hấp dẫn, khiến các em muốn chơi lâu và đạt được điều gì đó giúp các em cảm thấy vui vẻ, như việc tăng thứ hạng, nhận các vật phẩm hay cảm giác tự hào sau một trận thắng (Internet safe training, n.d., & Venture academy, n.d.).

Trước khi đi vào các ảnh hưởng tiêu cực của việc nghiện game online, chúng ta cũng có thể nhìn đến các khía cạnh tích cực của việc chơi game như: giải tỏa áp lực sau một ngày mệt mỏi, thúc đẩy sự sáng tạo, đẩy mạnh tinh thần làm việc nhóm, cảm thấy hạnh phúc hay tự hào về bản thân, cảm thấy được công nhận và vân vân (Internet safe training, n.d.).

Ở mặt tiêu cực, các bậc cha mẹ nên thật sự chú ý đến con em mình, nhất là ở lứa tuổi thanh thiếu niên, vì việc nghiện game online có thể để lại di chứng tâm lý lâu dài nếu các em không được can thiệp và hỗ trợ sớm. Sau đây là một số hệ quả mà các em có thể gặp phải khi nghiện game online (Internet safe training, n.d., Venture academy, n.d., & Hellström, Nilsson, Leppert, & Åslund, 2015):

Đồng hồ sinh hoạt về giấc ngủ bị rối loạn
Kết quả học tập xuống dốc
Có dấu hiệu né tránh các vấn đề đang gặp phải (sức khỏe và kết quả học tập không tốt) và chỉ tập trung vào game
Có sự suy giảm trong khả năng ứng phó với các sự kiện diễn ra trong cuộc sống
Tự tách mình ra khỏi các hoạt động trong gia đình và xã hội
Dễ nổi nóng và có xu hướng bạo lực trong hành vi
Thiếu sự thấu cảm và có thể phát triển những niềm tin phi thực tế
Ảnh hưởng đến quá trình phát triển đạo đức
Có sự suy giảm về sức khỏe thể chất, và có dấu hiệu về rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm

Một điểm quan trọng khác mà các cha mẹ cần để ý là độ tuổi của người chơi đang chơi cùng con em mình (Internet safe training, n.d.). Bởi vì giao tiếp trong quá trình chơi game là một điều cần thiết và nếu nội dung được giao tiếp không phù hợp với sự phát triển của các em, điều đó có thể khiến các em xây dựng nên những suy nghĩ và hành động không đúng đắn.

Kết

Chứng nghiện game ở lứa tuổi thanh thiếu niên có thể được ngăn chặn bằng cách phát hiện sớm và hỗ trợ thêm về tâm lý nếu các em đã có các dấu hiệu của chứng nghiện như đã liệt kê ở trên. Với vai trò là cha mẹ, thầy cô hoặc người chỉ dẫn cho các em, chúng ta nên biết con em mình đang chơi những game gì, nội dung của game ấy ra sao, các em có biết lý do vì sao mình chơi game và có hiểu nội dung của game không. Nếu cần thiết, chúng ta có thể giúp các em thiết lập thời khóa biểu cho việc chơi game, và trò chuyện để nắm rõ những người mà các em đang tương tác trên game là ai.

Tổng hợp: Kim Anh (Anh.Nguyen@nucuoitraitim.com) – CTV Ban biên tập NCTT

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Nguồn:

Hellström, C., Nilsson, K. W., Leppert, J., & Åslund, C. (2015). Effects of adolescent online gaming time and motives on depressive, musculoskeletal, and psychosomatic symptoms. Ups J Med Sci, 120(4), 263-275. doi:10.3109/03009734.2015.1049724

Internet Safe Training, (n.d.). Impacts of online gamings on teens. Retrieved from: https://learn.internetsafetraining.com/sites/default/files/Impact%20of%20Gaming%20on%20Teens_0.pdf?fbclid=IwAR3oYHHaQ5zcSPZtwqIkeFHC3E-i5SFV6upmwTSJ6QtiPhWWShUVvy7FXYg

Parekh, R. (2018). Internet gaming. Retrieved from: https://www.psychiatry.org/patients-families/internet-gaming?fbclid=IwAR3oYHHaQ5zcSPZtwqIkeFHC3E-i5SFV6upmwTSJ6QtiPhWWShUVvy7FXYg
Venture Academy, (n.d.). Adverse effects of teen gaming. Retrieved from: https://www.ventureacademy.ca/treatment-programs/electronic-addiction/adverse-effects-of-gaming-internet-addiction/?fbclid=IwAR3oYHHaQ5zcSPZtwqIkeFHC3E-i5SFV6upmwTSJ6QtiPhWWShUVvy7FXYg

25Oct, 2020

KHÁM PHÁ CHỨNG QUÊN TUỔI ẤU THƠ (CHILDHOOD AMNESIA)

Tại sao chúng ta không thể nhớ lại những ký ức đầu tiên thời thơ ấu?

Ký ức đầu tiên thời thơ ấu của bạn là gì?

Vào khoảng 2 tuổi, trẻ em đã có khả năng trả lời các câu hỏi về sự kiện gần đây mặc dù chúng thường cần sự khích lệ một cách kỹ lưỡng để nhớ lại. Trong 4 hoặc 5 năm tiếp theo, trẻ em bắt nhớ lại và mô tả sự kiện quan trọng trong đời một cách tốt hơn.

Đến 7 hoặc 8 tuổi, hầu hết trẻ em có trí nhớ tự truyện phát triển tốt tương đương với tỉ lệ quên thông thường ở người lớn.

Tuy nhiên, khi được hỏi về ký ức sớm, trẻ khó có thể nhớ lại các sự kiện trước độ tuổi 3 hay 4 và những ký ức sớm này thậm chí khó kết nối hơn khi trưởng thành.

Bất kể hàng thập kỷ nghiên cứu, lý do tại sao chứng quên thời thơ ấu xảy ra vẫn là một bí ẩn.

Mặc dù trẻ em có thể được khuyến khích, nhắc nhở để nhớ lại ký ức đầu đời, việc nhớ lại này bị cản trở do trí nhớ sai lầm bởi câu hỏi dẫn dắt và gợi ý vô tình một phần từ người lớn. Với lý do này, Hiệp hội Tâm thần Mỹ (the American Psychiatric Association) đã phản đối trường hợp người lớn nhớ lại sự kiện bị lạm dụng xảy ra ở độ tuổi rất sớm mà không có bằng chứng thể lý xác thực.

Tuy nhiên, với người trưởng thành, việc nhớ lại ký ức trước độ tuổi 3 hay 4 là điều không thể cho dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào để kích thích trí nhớ dù là thông qua việc nhớ tự do hay nhớ có chủ đích (như ngày sinh của một người anh chị em trong gia đình)

Trong thế kỷ vừa qua, nghiên cứu về độ tuổi sớm nhất mà người trưởng thành có thể nhớ lại về một sự kiện cuộc sống đã ổn định đáng kể. Những ký ức này thường bắt đầu ở độ tuổi ba hoặc bốn với số lượng và chất lượng trí nhớ tăng dần theo thời gian.

Phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất để kiểm tra chứng quên tuổi ấu thơ là kỹ thuật từ gợi ý. Được phát triển đầu tiên bởi Francis Galton trong nghiên cứu ban đầu về trí nhớ, kỹ thuật liên quan đến việc cung cấp cho người tham gia một số từ nhất định (ví dụ như chó, mèo hay ghế) và sau đó yêu cầu họ “nghĩ về những ký ức cụ thể” liên kết với từ đó cũng như độ tuổi khi họ trải nghiệm ký ức đó. Phương pháp gợi ý từ thường được sử dụng để kiểm tra trí nhớ tự truyện xuyên suốt cuộc đời của họ.

Bằng cách so sánh việc nhớ lại ở những độ tuổi khác nhau, nghiên cứu trí nhớ đã xác định tỷ lệ quên thông thường xảy ra với ký ức phát triển từ tám tuổi trở đi. Từ cái nhìn đó, chứng quên ở sự kiện ấu thơ thay đổi từng chút một theo thời gian.

Ví dụ như nghiên cứu so sánh khả năng nhớ lại sự kiện ở độ tuổi 20 và 70 với sự kiện ấu thơ cho thấy không có sự khác biệt thực sự trong trí nhớ mặc dù hàng thập kỷ đã trôi qua.

Vậy tại sao chứng quên tuổi ấu thơ lại xảy ra?

Nhiều lời giải thích được đưa ra, bao gồm lý thuyết của Freud rằng chứng quên tuổi ấu thơ được gây ra bởi sự dồn nén ký ức sang chấn xảy ra trong sự phát triển tâm tính dục đầu đời của trẻ nhỏ.

Tuy nhiên, nhiều nhà lý luận hiện đại tranh luận rằng chìa khóa cho việc quên nằm ở sự phát triển sớm của não bộ. Trong khi những đứa trẻ nhỏ và thậm chí trẻ sơ sinh dường như có khả năng nhớ lại thông tin trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng, liên kết những ký ức này với gợi ý ngôn từ càng khó hơn.

Trong một nghiên cứu thú vị về việc nhớ lại ký ức từ thời kì sớm đến giữa ấu thơ, trẻ em từ 7 đến 9 tuổi được phỏng vấn về sự kiện chúng đã nhớ lại trước đây với mẹ khi chúng 3 tuổi. Trong số các trẻ 7 tuổi, 60% nhớ lại cùng một sự kiện trong khi trẻ em được điểm tra ở độ tuổi 8 hoặc 9 nhớ lại chỉ 36% đến 38% các sự kiện.

Điều này chỉ ra rằng chứng quên đối với các sự kiện đầu đời xảy ra nhanh chóng chỉ trong vòng 2 năm. Nhìn chung, trẻ nhỏ dễ quên so với trẻ lớn hơn.

Mặc dù có sự xuất hiện khác biệt về giới tính đối với chứng quên thời thơ ấu, các bé gái thể hiện việc nhớ lại tốt hơn các bé trai, tỷ lệ quên các ký ức ban đầu vẫn được các nhà nghiên cứu tranh luận.

Trong một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Tâm lý học Thực nghiệm mục tổng quát (Journal of Experimental Psychology: General), kỹ thuật từ gợi ý được sử dụng để kiểm tra trí nhớ tự truyện ở trẻ em từ 7 đến 11 tuổi và so sánh với người lớn trẻ và trung niên. Nghiên cứu được tiến hành bởi Patricia Bauer và Marina Larkina của Đại học Emory như là kiểm tra về lý do chứng quên tuổi ấu thơ xảy ra.

Bằng việc so sánh tỷ lệ quên giữa trẻ em và người lớn, Bauer và Larkina hy vọng kiểm tra độ tuổi sớm nhất mà trẻ em, sinh viên và người lớn tuổi trung niên có thể nhớ được bằng phương pháp từ gợi ý.

Cùng với tái thực hiện nghiên cứu trước đó về chứng quên tuổi ấu thơ ở trẻ em, xem xét việc nhớ lại ký ức sớm nhất ở người lớn cho phép họ đo lường mức độ ổn định của chứng quên tuổi ấu thơ theo thời gian.

Người tham gia nghiên cứu là 100 trẻ em trong độ tuổi từ 7 đến 11 với 20 trẻ ở mỗi nhóm trong 5 nhóm tuổi (52 bé gái và bé trai). Hai nhóm người lớn bao gồm 20 người lớn mỗi nhóm (độ tuổi trung bình là 19 và 43).

Mỗi người tham gia được kiểm tra bằng cách sử dụng phương pháp từ gợi ý, yêu cầu họ nhớ lại sự kiện cuộc sống liên kết với 1 trong 20 từ gợi ý trung tính. Sau khi mô tả sự kiện, họ được yêu cầu cung cấp chi tiết hơn và nhớ lại độ tuổi của họ khi sự kiện xảy ra cũng như thời điểm trong năm.

Bởi vị phụ huynh của hầu hết những đứa trẻ tham gia đều ở trong phòng, họ có khả năng đưa ra phản hồi bằng văn bản về mức độ chính xác của trí nhớ. Tất cả các sự kiện được ghi lại trong video và được chấm điểm bởi những người đánh giá độc lập.

Kết quả chỉ ra rằng hầu hết những ký ức mà đứa trẻ nhớ lại đều xảy ra trong năm trước nhưng độ tuổi nhớ sớm nhất rơi vào khoảng 3.67 tuổi. Không có sự khác biệt thực sự giữa các nhóm tuổi khác nhau hay hai nhóm người lớn. Ngay cả với những người lớn tuổi, độ tuổi có ký ức sớm nhất cũng không khác nhiều mặc dù hàng thập kỷ đã trôi qua từ thời ấu thơ.

Một phát hiện quan trọng là trẻ em nhanh chóng quên đi ký ức thời ấu thơ nhưng khi trẻ lớn hơn, quá trình quên sẽ chậm lại. Điều này cho thấy rằng số lượng ký ức có sẵn liên quan đến tuổi thơ nhanh chóng bị thu hẹp. Tuy nhiên, với người lớn, do được củng cố tốt hơn nên ít quên hơn.

Vậy điều này có nghĩa là gì trong việc giải thích chứng quên thời ấu thơ? Mặc dù độ tuổi nhớ lại sớm nhất có vẻ ổn định cho cả trẻ lớn và người lớn, việc quên nhanh chóng khiến ký ức ban đầu mờ nhạt dần nghĩa là chứng quên tuổi ấu thơ xuất hiện khá sớm ở trẻ (vào khoảng 7 tuổi). Về lý do tại sao điều này xảy đến, một manh mối quan trọng có thể được tìm thấy trong các báo cáo mà trẻ em cung cấp khi được hỏi về ký ức cụ thể.

Trong nghiên cứu của Bauer và Larkina, trẻ em 7 tuổi cần nhắc nhở nhiều để mô tả sự kiện xảy ra với chúng trong khi trẻ lớn hơn và người lớn cung cấp các câu chuyện phong phú hơn, đầy đủ hơn về lời nói chỉ với ít sự nhắc nhở.

Vì kể lại cho phép chúng ta “diễn tập” những ký ức quan trọng và lưu giữ chúng lâu hơn, trí nhớ không được luyện tập dần không thể kết nối được qua thời gian và cuối cùng, có thể quên đi một cách nhanh chóng.

Khi trẻ em phát triển và trưởng thành hơn, trí nhớ tự truyện đồng thời cũng trưởng thành theo. Đến năm 11 tuổi, trí nhớ tự truyện ở cùng mức độ phát triển với người lớn. Tuy nhiên, trước thời điểm đó, quên xuất hiện nhanh hơn nhiều với người lớn có thể bởi vì trí nhớ không được củng cố khiến những đứa trẻ dễ quên hơn.

Như Bauer và Larkina đã chỉ ra trong phần kết luận của nghiên cứu của họ: “Việc quên nhanh chóng trong suốt thời thơ ấu dẫn đến nguồn ký ức ngày càng thu hẹp ở những ngày đầu đời. Sự phân bố ký ức cho thấy chứng quên thời thơ ấu”.

Cũng giống như nhiều thứ khác mà trẻ em học khi lớn lên, khả năng nhớ lại là một kỹ năng phát triển theo thời gian. Vì vậy, hãy trân trọng những ký ức của tuổi thơ của con bạn và những sự kiện mà tất cả những đứa trẻ đều có thể nhanh chóng quên đi.

Lược dịch: Thùy Dung – CTV Ban biên tập NCTT (Dung.Le@nucuoitraitim.com)
Biên tập: Uyên Phượng

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fan page của Nụ Cười Trái Tim”. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Nguồn:
Vitelli, R. (2014, April 14^th). Exploring Childhood Amnesia. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/us/blog/media-spotlight/201404/exploring-childhood-amnesia

24Oct, 2020

ÁM ẢNH SỢ LÀ GÌ?

Ai trong chúng ta cũng đều có những nỗi sợ riêng. Người thì sợ chó, người thì sợ máu, hay thậm chí nghe có vẻ kỳ lạ nhưng một số người lại sợ chính những người xung quanh. Sợ thì ai cũng đã từng trải nghiệm qua nhưng ám ảnh sợ (phobia) là gì và nó khác với những nỗi sợ thông thường ra sao? Bài viết sau đây sẽ giới thiệu với bạn về những thông tin cơ bản liên quan ám ảnh sợ.

KHÁI NIỆM SỢ VÀ ÁM ẢNH SỢ

Nỗi sợ là một phản ứng sống còn của con người khi đứng trước những nguy hiểm về thể lý và cảm xúc. Nếu con người không cảm thấy sợ hãi, họ sẽ không thể tự bảo vệ mình trước sự đe dọa. Điều này có nghĩa là nỗi sợ sẽ xảy ra với một lý do cụ thể.

Trong khi đó, ám ảnh sợ là một loại rối loạn lo âu làm cho cá nhân cảm thấy nỗi sợ cực độ, vô lý về một tình huống, động vật sống, nơi chốn hay vật thể.

NGUYÊN NHÂN CỦA ÁM ẢNH SỢ

Vậy điều gì dẫn đến ám ảnh sợ của một người? Tại sao cùng là sợ, nhưng với một vài người đó chỉ là nỗi sợ thông thường, với một vài người khác, nó phát triển thành một rối loạn tâm lý?

Những yếu tố có thể được nhắc đến:

Yếu tố di truyền: ám sợ có thể xảy ra do ảnh hưởng từ gen di truyền.
Yếu tố văn hóa: một vài nỗi sợ xuất hiện ở một số nền văn hóa nhất định. Khi nhắc đến việc những loài động vật nguy hiểm như trăn xuất hiện trong nhà tại Úc là một điều hết sức bình thường, nhưng thử tưởng tượng nếu một ngày trong nhà bạn, chú trăn bé bỏng từ đâu bò đến thì sẽ như thế nào?
Yếu tố hành vi và môi trường: những tình huống trong thực tế có thể góp phần vào nỗi sợ. Giả dụ bạn từng bị chó cắn khi còn nhỏ, bạn có thể xuất hiện ám ảnh sợ động vật (cụ thể là sợ chó).

CÁC LOẠI ÁM ẢNH SỢ CHÍNH

Một trong những kiểu ám sợ được nhắc đến nhiều nhất là ám ảnh sợ chuyên biệt. Có 4 loại ám ảnh sợ chuyên biệt chính:

Ám ảnh sợ động vật: sợ rắn, các loài gặm nhấm, mèo hay chim
Ám ảnh sợ y khoa: sợ máu hoặc sợ đến gặp bác sĩ
Ám ảnh sợ môi trường tự nhiên: sợ sấm chớp, nước, bão,
Ám ảnh sợ tình huống: sợ độ cao, sợ lái xe, sợ bay

TRIỆU CHỨNG

Theo sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần DSM-V, những triệu chứng của Ám ảnh sợ chuyên biệt (Specific Phobia) là:

A. Sợ hãi hoặc lo âu về một đối tượng hoặc tình huống đặc biệt (ví dụ: đi máy bay, sợ độ cao, sợ động vật, sợ tiêm thuốc, nhìn thấy máu). Lưu ý: ở trẻ em, sợ hãi hoặc lo âu có thể biểu hiện bằng khóc, cáu kỉnh, bất động (freezing), giữ chặt vật gì hoặc bám vào ai đó (clinging).

B. Các đối tượng hoặc tình huống gây ám ảnh sợ hầu hết luôn kích thích gây sợ hãi và lo âu ngay lập tức.

C. Các đối tượng hoặc tình huống gây ám ảnh sợ gây ra né tránh hoặc chịu đựng với sự sợ hãi hoặc lo âu mạnh mẽ.

D. Sợ hãi và lo âu không tương xứng với sự nguy hiểm thực sự của đối tượng hoặc tình huống gây ám ảnh sợ và bối cảnh văn hóa xã hội.

E. Sự sợ hãi, lo âu, né tránh dai dẳng, kéo dài ít nhất 6 tháng.

F. Sự sợ hãi, lo âu, né tránh dai dẳng gây đau khổ hoặc suy giảm rõ rệt chức năng xã hội, nghề nghiệp hoặc các lĩnh vực quan trọng khác.

G. Rối loạn không thể giải thích tốt hơn do rối loạn tâm thần khác bao gồm các triệu chứng sợ hãi, lo âu, né tránh các tình huống liên quan đến các các triệu chứng giống rối loạn hoảng sợ hoặc các triệu chứng mất khả năng (như trong ám ảnh sợ khoảng trống); đối tượng và tình huống liên quan đến ám ảnh (như trong rối loạn ám ảnh – cưỡng bức); nhắc lại tình huống sang chấn (như trong rối loạn stress sau sang chấn); ra khỏi nhà hoặc tách khỏi người thân (như trong rối loạn lo âu bị chia tách); hoặc các tình huống xã hội (như trong rối loạn lo âu xã hội).

Bạn có thể tham khảo những điều trên đây để đối chứng với những hành vi của mình. Tuy nhiên, nếu có bất kỳ nghi ngờ gì, để đảm bảo tính chính xác thì bạn nên đến gặp chuyên gia để làm rõ.

NHỮNG ĐIỀU CÓ THỂ LÀM

Vậy phải làm sao để “tiêu diệt” nỗi sợ:

Cho phép bản thân đối mặt với nỗi sợ 2-3 phút. Khi gặp một điều gì làm chúng ta lo sợ, né tránh là phản ứng dễ thấy nhất. Nếu là một sinh viên, đã bao giờ bạn nói “Thôi thôi, mình không thuyết trình đâu, mình thuyết trình dở lắm” chỉ vì bạn sợ phải đứng trước đám đông. Tuy nhiên, nếu cứ né tránh thì bạn sẽ không bao giờ vượt qua được nỗi sợ đó. Thay vào đó, hãy đối mặt với nó và hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất. Nếu thuyết trình làm bạn lo sợ, hãy bắt đầu bằng việc trả lời câu hỏi của giáo viên, đảm nhận việc phát quà trong buổi thuyết trình nếu có trò chơi, rồi là 5 phút, 10 phút và cuối cùng dẫn dắt buổi thuyết trình đó.
Viết xuống cảm xúc của bạn. Viết nhật ký (Journaling) là một trong những biện pháp được sử dụng trong trị liệu tâm lý để giảm lo âu và đã chứng minh được hiệu quả của nó.
Thừa nhận và khen thưởng cho sự nỗ lực của bạn. Dù chỉ là có tiến bộ một chút nhưng bạn đã cố gắng rất nhiều để đạt được kết quả đó. Cuộc hành trình nào cũng bắt đầu bằng bước chân đầu tiên.

Tổng hợp dịch và viết bài: Thùy Dung (dung.le@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Tài liệu tham khảo

[1] American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5^th ed.). Arlington: American Psychiatric Publishing.

[2]Amatenstein, S. (2020). 6 Tips To Overcoming Anxiety and Phobias. Retrieved from https://www.psycom.net/facing-your-fear

[3]Brazier, Y. (2017). Everything you need to know about phobias. Retrieved from https://www.medicalnewstoday.com/articles/249347

[4]Cherry, K. (2020). Phobia Symptoms, Types, and Treatment. Retrieved from https://www.verywellmind.com/what-is-a-phobia-2795454

[5]Fritscher, L. (2020). Understanding Phobias and Their Possible Causes. Retrieved from https://www.verywellmind.com/what-causes-phobias-2671511[6]Psychology Today. Fear. Retrieved from https://www.psychologytoday.com/intl/basics/fear

24Oct, 2020

NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN Ý ĐỊNH TỰ TỬ Ở TRẺ EM VÀ CÁCH HỖ TRỢ TRẺ

Nguyên nhân dẫn đến ý định tự tử ở trẻ em và cách hỗ trợ trẻ

Khi biết trẻ có ý định hoặc đã cố gắng tự tử nhưng không thành, việc phán xét và không tìm hiểu nguyên nhân sẽ chỉ khiến cho mọi chuyện trở nên tệ đi. Vì thế, các bậc cha mẹ, người giám hộ hoặc thầy cô giáo nên biết đến biết một số yếu tố nguy cơ dẫn đến hành động tự tử và yếu tố bảo vệ để ngăn chặn hành động hay ý nghĩ tiêu cực này của các em.

Yếu tố nguy cơ

Yếu tố nguy cơ được hiểu các tác nhân có thể dẫn đến việc hình thành suy nghĩ hoặc hành vi tự tử. Đây là các yếu tố nguy cơ được bệnh viện Mayo Clinic (2019) nêu ra:

Tiểu sử bệnh có rối loạn thần kinh, bao gồm cả trầm cảm
Trải qua mất mát hoặc mâu thuẫn với gia đình hoặc bạn thân
Có tiểu sử bị bạo hành về thể xác hoặc xâm hại tình dục
Bị nghiện chất kích thích hoặc bia rượu
Có bệnh lý ví dụ như mang thai hoặc bị các bệnh lây lan qua đường tình dục
Là nạn nhân của nạn bắt nạt
Cảm thấy không chắc chắn với xu hướng tính dục, có thể lo âu khi muốn ‘come out’ (bộc lộ giới tính thật) trong môi trường không có sự ủng hộ
Đã tiếp cận với hành vi tự tử từ một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè
Là con nuôi
Tiểu sử gia đình có rối loạn cảm xúc hoặc hành vi tự tử
Có cơ hội tiếp cận với vật dụng nguy hiểm như súng đạn
Có niềm tin tôn giáo rằng tự tử là một cách cao thượng để giải quyết một tình huống tiến thoái lưỡng nan cá nhân

Yếu tố bảo vệ

Yếu tố bảo vệ là các yếu tố mang tính ngăn chặn và bảo vệ trẻ khỏi việc hình thành suy nghĩ hay thực hiện hành vi tự tử. Đây là các yếu tố bảo vệ được nêu ra bởi giáo sư Kaslow trên trang của tổ chức Child Mind (n.d.):

Có khả năng giải quyết vấn đề tốt: những đứa trẻ có khả năng nhìn ra vấn đề và tìm giải pháp hiệu quả để quản lý vấn đề, và giải quyết một cách phi bạo lực, sẽ có nguy cơ tự tử thấp hơn.
Có sự kết nối vững chắc: nếu trẻ có sự gắn kết mạnh mẽ với gia đình, bạn bè và những người khác trong cộng đồng, nguy cơ các em tự làm hại bản thân là rất thấp. Một phần là vì các em cảm thấy được yêu thương và hỗ trợ, và phần khác là vì khi các em gặp thử thách trong cuộc sống, các em biết rằng mình có nơi để dựa vào và được chỉ dẫn để vượt qua.
Hạn chế tiếp xúc với các phương tiện có thể gây chết người như dao hay súng đạn
Những niềm tin tôn giáo khuyến khích con người sống tích cực và có ích
Sự tiếp cận tương đối dễ dàng đối với các dịch vụ tham vấn tâm lý hoặc dịch vụ phòng ngừa lâm sàng
Sự chăm sóc tận tình về các rối loạn về chất, tâm thần và thể xác. Sự quan tâm này sẽ giúp rút ngắn khoảng cách với trẻ và cho trẻ biết rằng trẻ luôn có sự hỗ trợ đằng sau.

Các bậc cha mẹ, người giám hộ hoặc thầy cô giáo nên làm gì khi biết trẻ có ý định hoặc đã cố tự tử nhưng không thành?

Dựa trên những yếu tố nguy cơ và yếu tố bảo vệ trên, chắc hẳn bạn đã nghĩ ra một số phương án để tiếp cận và hỗ trợ trẻ. Hãy cùng đọc qua 9 lời khuyên từ giáo sư Kaslow và bệnh viện Mayo Clinic nhé.

Nói chuyện cởi mở: cho dù bạn có lo sợ thế nào đi nữa, thì bước đầu tiên khi biết con trẻ có suy nghĩ hoặc ý định tự tử là bạn phải hỏi han và nói chuyện cùng con. Đừng lo lắng nếu việc nhắc đến vấn đề này sẽ làm tăng nguy cơ tự tử ở con vì thật ra, khi có người trong gia đình quan tâm và hỏi han, con sẽ cảm thấy được quan tâm và an ủi. Đây là yếu tố quan trọng trong việc giúp con giải tỏa sự muộn phiền của mình. Và đó cũng là lời giải thích cho tầm quan trọng của những buổi trị liệu tâm lý trong việc tạo ra không gian an toàn cho con chia sẻ và được yêu thương.

Thể hiện tình yêu thương: hãy nói cho con biết là bạn yêu con, nhất là khi con gặp phải những thử thách trong cuộc sống. Việc nói ‘con biết bố mẹ thương con mà’ là không đủ, hãy gửi thông điệp đến con qua nhiều cách nho nhỏ hoặc lớn hơn. Ngày nay, chúng ta dường như đang phán xét nhiều thứ ở con trẻ, hãy để con biết bạn yêu con dường nào.

Thể hiện sự thấu cảm: việc bạn xác thực các cảm xúc mà con đang trải qua là rất quan trọng. Bạn có thể nói các câu mang tính sẻ chia với con như ‘việc con kể nghe thật khó khăn nhì?’, ‘Ba/mẹ biết điều đó khó thế nào’ hoặc ‘Ba/mẹ cũng đã từng như vậy, hãy nói ba/mẹ biết con đang lo lắng điều gì và làm sao ba/mẹ giúp đỡ được con trong hoàn cảnh này?’. Hãy nói và khuyến khích con tìm đến sự giúp đỡ khi cần thiết và nhấn mạnh việc này không phải thể hiện sự yếu đuối, mà là một hành động mà bạn rất tôn trọng khi con làm vậy, và cùng nhau, bạn và con sẽ tìm ra giải pháp phù hợp.

Ưu tiên sự tích cực: để ngăn chặn những ý nghĩ tiêu cực của con trẻ, bạn nên cùng con làm nhiều việc tích cực hơn. Hãy để ý đến những vòng tròn lặp lại trong cách bạn chỉ dẫn cho con. Ví dụ như bạn dễ nổi nóng khi con làm điều gì đó đáng lo ngại, và nếu con làm gì đó đáng lo ngại hơn, bạn lại tỏ ra buồn bực hơn. Mọi sự tương tác dường như đều dẫn đến mâu thuẫn. Vậy thì tương tác tích cực có nghĩa là gì? Là cùng nhau làm những hoạt động vui vẻ như ăn uống, chơi thể thao và cùng nói về những câu chuyện không gây tranh cãi.

Hạn chế các mâu thuẫn: Hãy chọn ‘những trận chiến’ một cách thông minh với con của bạn. Trong quá trình phát triển của trẻ, việc trở nên nổi loạn là bình thường, các bậc cha mẹ cần phải chọn và giải thích cho sự nghiêm khắc của mình ở một số lĩnh vực trong cuộc sống của con. Và đừng quên dành thời gian cho những sự kết nối tích cực. Mục tiêu của các bậc cha mẹ là đảm bảo với con của bạn rằng, những gì mà các em đang trải qua sẽ không kéo dài mãi mãi. Khi trẻ cảm thấy muốn chết, đó là vì trẻ nghĩ rằng trẻ đã bất lực và tin rằng mọi thứ sẽ không tốt hơn trong tương lai.

Giữ liên lạc: có một câu nói rất hay mà tôi tâm đắc, đó là ‘nhìn con sửa mình’. Điều đó sẽ thật vô lý nếu bạn ngăn cấm con mình sử dụng và nhắn tin qua mạng xã hội. Vì vậy, hãy chủ động tham gia mạng xã hội mà con sử dụng để có thể biết rằng con mình đang có suy nghĩ và hành vi như thế nào, hoặc đơn giản là để hiểu con hơn.

Tìm hiểu bạn bè của con: người ta hay nói bạn bè của ta cũng có thể nói lên một tính cách của ta, và đó là lý do bạn cần biết đến những người bạn của con mình, hoặc thậm chí là ba mẹ của những người bạn này. Nếu có việc gì không ổn, bạn có thể gọi và hỏi thăm ngay, hoặc bạn cũng sẽ an tâm hơn khi biết con mình giao lưu với những người bạn tích cực.

Tìm đến một bác sĩ lâm sàng phù hợp: Hãy tìm đến những người (nhà tham vấn trị liệu hay bác sĩ lâm sàng) có kinh nghiệm làm việc với trẻ có suy nghĩ hoặc ý định tự tử. Nếu con bạn nói không thích hoặc không phù hợp với con, hãy lắng nghe lời phản hồi đó và tìm đến một người khác. Nếu sau hai, ba người vẫn không hợp, hãy hỏi con rằng trong số những người đã gặp, con thấy người nào phù hợp nhất.

Tham gia vào các buổi trị liệu: khi một người trong gia đình có ý tự tử, đây là một sự kiện lớn và cần sự chung tay của tất cả mọi người. Đã có một số phương pháp trị liệu được kiểm chứng trong nghiên cứu thử nghiệm là có hiệu quả với trẻ có suy nghĩ tự tử. Thứ nhất là trị liệu nhận thức – hành vi (cognitive behavior therapy – CBT). Phương pháp này giúp trẻ thay đổi suy nghĩ và từ đó thay đổi cảm xúc cũng như hành vi của trẻ. Ngoài ra còn có phương pháp hành vi biện chứng (dialectical behavior therapy). Đây là phương pháp mang tính ‘chánh niệm’ (chú tâm, không phán xét, cảm nhận thực tại), và rất hữu ích với trẻ có rối loạn nhân cách ranh giới (borderline personality disorder) hoặc có rất nhiều suy nghĩ tiêu cực. Và cuối cùng, phương pháp sử dụng thuốc kết hợp trị liệu sẽ phù hợp với trẻ bị trầm cảm nặng, lo âu xã hội hoặc chứng tăng động giảm chú ý (ADHD).

Như bạn đã thấy, trẻ có suy nghĩ hoặc có ý định tự tử thường không thể suy nghĩ tích cực về những thử thách mà các em đang gặp phải. Với tư cách là người trưởng thành, đã trải qua những thăng trầm của cuộc sống và có sự tư duy logic, vững vàng, người lớn chúng ta cần có thái độ bao dung để dìu dắt, chỉ dẫn và động viên con trẻ tự mình vượt qua những thử thách trong cuộc sống.

Tổng hợp dịch và viết bài: Kim Anh (anh.nguyen@nucuoitraitim.com) – Cộng tác viên Ban biên tập NCTT

*Bản quyền bài dịch/bài viết/bài tổng hợp này thuộc về Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim (NCTT). Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ là “Nguồn: Tên tác giả bài viết (nếu có) + Tên người dịch và biên tập + Văn phòng Tham vấn và Trị liệu Tâm lý Nụ Cười Trái Tim + đường link của bài viết từ trang website hoặc từ trang Facebook fanpage của Nụ Cười Trái Tim. Các bài đăng lại từ bài này nếu trích nguồn không đầy đủ theo yêu cầu như đã nêu trên thì sẽ hoàn toàn không được chấp nhận và yêu cầu cần phải gỡ bỏ.

Nguồn:

Kaslow, N. (n.d.). Teen suicides: What are the risk factors?. Retrieved from: https://childmind.org/article/teen-suicides-risk-factors/

Kaslow, N. (n.d.). What to do if you’re worried about suicide. Retrieved from: https://childmind.org/article/youre-worried-suicide/

Mayo Clinic. (February 06, 2019). Teen suicide: What parents need to know. Retrieved from: https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/tween-and-teen-health/in-depth/teen-suicide/art-20044308

Category Archives: Tâm bệnh học

RỐI LOẠN CĂNG THẲNG SAU SANG CHẤN Ở TRẺ EM VÀ THANH THIẾU NIÊN

II/ Tiêu chuẩn chẩn đoán

III/ Nguyên nhân

IV/ Điều trị

Tài liệu tham khảo

SỰ KHÁC BIỆT ĐÁNG KỂ GIỮA NỖI BUỒN VÀ CHỨNG TRẦM CẢM

TÂM LÝ HỌC VỀ RỐI LOẠN ÁM ẢNH CƯỠNG CHẾ (OCD)

HỆ QUẢ CỦA VIỆC NGHIỆN GAME ONLINE Ở LỨA TUỔI THANH THIẾU NIÊN

KHÁM PHÁ CHỨNG QUÊN TUỔI ẤU THƠ (CHILDHOOD AMNESIA)

ÁM ẢNH SỢ LÀ GÌ?

NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN Ý ĐỊNH TỰ TỬ Ở TRẺ EM VÀ CÁCH HỖ TRỢ TRẺ